Lelkowe, rząd ptaków prowadzących nocny tryb życia, obejmuje 5 rodzin: lelkowate (Caprimulgidae), nocoloty (Nyctibiidae), paszczaki (Podargidae), sowniki (Aegothelidae) oraz rodzinę tłuszczaków (Steatornithidae) z jedynym gatunkiem - tłuszczakiem. Klasyfikacja lelkowych jest trudna i do dziś sporna. Na przykład, tak jak sowy, lelkowe mają doskonały wzrok i są nocnymi myśliwymi i podobnie do jerzyków, są świetnymi lotnikami, ale mają słabe i krótkie nogi. Kiedyś łączono lelkowe z sowami, jerzykami, zimorodkami, dudkami, dzięciołami, dzioborożcami, trogonami, a nawet z kolibrami. Ponieważ jerzykowe (Apodiformes) i lelkowe (Caprimulgiformes) mają cechy wspólne, od niedawna (Mayr, 2002) obydwa rzędy łączy się w odrębną jednostkę taksonomiczną o nazwie Cypselomorphae. Lelkowe zamieszkują cały świat poza daleką północą i południem oraz Nową Zelandią. Spotykane są w lasach, na terenach otwartych a także w górach. Osiągają 20-80 cm długości ciała. Oprócz słabych nóg mają niezbyt silne dzioby. Ich miękkie pióra mają barwy maskujące (w kolorze otoczenia). U samców na lotkach i sterówkach często występują białe plamy, a w okresie godowym niektóre pióra silnie się rozrastają. Niektóre gatunki mają zdolność echolokacji. Niektóre potrafią w okresie zimy zapaść w stan hibernacji. Żyją pojedynczo z wyjątkiem tłuszczaków, które tworzą kolonie. Poza tłuszczakami, odżywiającymi się pokarmem roślinnym, lelkowe odżywiają się owadami. Gnieżdżą się na ziemi. W jednym lęgu samica składa 1-4 jaja. Pisklęta wykluwają się z otwartymi oczami. |
![]() | Rodzina: Lelkowate - Caprimulgidae |
Lelkowate, rodzina ptaków z rzędu lelkowych obejmuje 82 gatunki. Występują w Ameryce Północnej i Południowej, Europie, Azji, Afryce i Australii. Zamieszkują różne środowiska leśne, polany, otwarte przestrzenie stepów i skraje pustyń. Osiągają do 40 cm długości ciała. Charakteryzują się krótkim dziobem, który mogą bardzo szeroko otwierać. Dziób jest otoczony szczeciniastymi piórami czuciowymi. Mają również krótkie nogi i miękkie maskujące, szaro-czarno-brązowe upierzenie. Są aktywne w nocy. Polują na duże owady, które chwytają szerokim dziobem. Posiadają zdolność hibernacji, tj. obniżania temperatury ciała i zwalniania procesów życiowych w niekorzystnych warunkach. Nie budują gniazd, jaja są składane bezpośrednio na ziemi. Gatunki strefy umiarkowanej są wędrowne sezonowo. |
Lelek, lelek kozoduj, występuje w Europie (bez północnej części Półwyspu Skandynawskiego), w południowo-zachodniej Azji, aż po Indie i północno-zachodnią Afrykę. Zamieszkuje suche bory sosnowe, często w sąsiedztwie wyrębów, ugorów i pól. Należy do gatunków wędrownych sezonowo. Zimuje w środkowej i południowej Afryce.
Osiąga ok. 27 cm długości ciała, 52-55 cm rozpiętości skrzydeł i wagę ok. 80 g. Sylwetka lelka przypomina w locie dużą jaskółkę. Charakterystycznymi cechami jego są: płaska głowa, delikatny, krótki, płaski bardzo szeroko otwierany dziób w kształcie paszczy, otoczony długimi, szczeciniastymi piórami, oraz krótkie nogi. Upierzenie szaro-czarno-brunatne znakomicie maskuje siedzącego na ziemi ptaka. Lotki lelka są brunatne, pokryte jaśniejszymi plamami. Na trzech pierwszych lotkach znajdują się duże, białe plamy. Na szarych sterówkach widnieje poprzeczne brunatne prążkowanie. Lelek prowadzi nocny tryb życia, Żywi się dużymi owadami, głównie ćmami i chrząszczami, chwytanymi w locie w szeroko otwartą "paszczę". Poluje o zmierzchu i o świcie. W okresie niepogody i spadku temperatury powietrza zapada w stan letargu, obniżając temperaturę ciała zwalnia procesy przemiany materii, co pozwala mu przetrwać niekorzystne warunki.
Gniazduje bezpośrednio na ziemi, piasku, żwirze, wrzosowisku lub mchu. Samica składa 2 białe, upstrzone szarymi i brązowymi plamkami jaja, które wysiadują oboje rodzice przez 16-18 dni. Lelki wyprowadzają dwa lęgi w roku (po 2 jaja w lęgu) w maju i lipcu. W przypadku zagrożenia lelek potrafi przenosić jaja w dziobie w bezpieczniejsze miejsce. Rodzice wspólnie zajmują się karmieniem piskląt. Młode już po kilku dniach biegają po ziemi, a pełną samodzielność osiągają po 3 tygodniach.
W Polsce lelek jest niezbyt liczny lęgowo. Przylatuje w kwietniu-maju, a odlatuje w sierpniu-październiku. Gatunek chroniony.
posłuchaj | typ pliku | rozmiar |
---|---|---|
lelek - śpiew | wav | 18 kb |
lelek - wołanie | mp3 | 14 kb |
lelek - klaskanie skrzydłami | mp3 | 52 kb |
posłuchaj | typ pliku | rozmiar |
---|---|---|
lelek rdzawoszyi - Caprimulgus ruficollis | mp3 | 6 kb |
lelek egipski - Caprimulgus aegyptius | mp3 | 39 kb |
zmrocznik sowik (paszczak australijski) - Podargus strigoides - największy z lelkowych, mieszkaniec głównie lasów deszczowych | mp3 | 146 kb |
tłuszczak (Steatornis caripensis) - klekot dziobem ptak żyjący w wilgotnych lasach Ameryki Południowej, w sąsiedztwie jaskiń, w których ma kolonie lęgowe. W ciemnych jaskiniach orientuje się za pomocą echolokacji, wydając dziobem specyficzny klekot. | mp3 | 51 kb |