BLASZKODZIOBE - ANSERIFORMES

kaczki
gęsiowate

Rodzaj: Anseranas

• Bezpłetwiec

Rodzina Kaczkowate - ANATIDAE

Rodzina: Bezpłetwce - Anseranatidae

Bezpłetwiec (Anseranas semipalmata) należy do rzędu blaszkodziobych (Anseriformes). Jest jedynym gatunkiem w rodzinie bezpłetwców (Anseranatidae). Bezpłetwce są szeroko rozpowszechnione na wybrzeżach północnej i wschodniej Australii oraz na Nowej Gwinei. Niekiedy pojedyncze osobniki można spotkać na Tasmanii. Ptaki te zasiedlają tereny zalewowe, rozlewiska rzek, podmokłe łąki, mokradła i bagna. Bezpłetwce spotyka się przeważnie na wybrzeżach Pacyfiku. Czasem bezpłetwce, w szczególności ptaki młodsze, można spotkać w głębi lądu.

Samce są większe od samic. Samce osiągają 75-90 cm długości, rozpiętość skrzydeł 130-180 cm i wagę ok. 2.8 kg. Samice osiągają 70-80 cm długości, rozpiętość skrzydeł 125-165 cm i wagę ok. 2 kg. Bezpłetwce mają czarną głowę i szyję. Na czubku głowy występuje charakterystyczny guz, który jest większy u samców. Guz ten z wiekiem przybiera coraz większe rozmiary. Kuper, ogon, lotki i uda też są czarne. Grzbiet i spód ciała są białe, w porze suchej mogą przybierać odcień czerwonawo-brązowy. Oczy są brązowe, dziób i naga skóra z przodu głowy mają kolor szary do różowego. Nogi, stopy i palce są żółto-pomarańczowe, a pazury - szare. Palce są tylko częściowo spięte błoną pławną znajdującą się u podstawy palców. Dziób jest spłaszczony, podobny do gęsiego, a na podniebieniu ptak ma rogowe listewki umożliwiające odcedzanie pokarmu z wody. Młode ptaki nie mają guza na głowie, głowa ma cynamonowy kolor, a białe partie ciała są bardziej brązowe lub brązowo cętkowane.

Bezpłetwce są ptakami towarzyskimi. Na żerowiskach w porze nielęgowej gromadzą się w ogromnych stadach liczących niekiedy do kilku tysięcy osobników. Ptaki odpoczywają na terenach zadrzewionych. Ich długie palce pozwalają na utrzymywanie się na gałęziach drzew. W czasie lotu ich długie nogi wystają poza ogon. Obie płci wydają głośne okrzyki, przy czym okrzyki samców brzmiązwykle wyżej niż samic. Gdy odezwie się samiec, natychmiast odpowiada mu samica. Zaniepokojone ptaki potrząsają skrzydłami. Przestraszony bezpłetwiec raczej odlatuje niż próbuje odpłynąć, pozostając na wodzie. Jako jedyne wśród blaszkodziobych bezpłetwce wymieniają upierzenie stopniowo, przez co nigdy nie tracą zdolności do lotu. Ptaki te mogą żyć do dwudziestu a nawet trzydziestu lat.

Bezpłetwce żywią się głównie roślinnością wodną. Szczególnie lubią ponikło słodkie (Eleocharis dulcis), roślinę z rodziny turzycowatych (Cyperaceae). W porze suchej bezpłetwce wędrują przez błota wysychających rzek i wygrzebują bulwy ponikła słodkiego i innych roślin wodnych. Gdy w sadzawkach pozostałych po wysychających rzekach jest jeszcze woda, ptaki gromadzą się wokół tych miejsc i wyciągając szyje w głąb płytkiej wody, wydostają z dna bulwy i korzenie roślin wodnych. Żeby dostać się do smacznych kąsków, wykręcają się tak, że stają niemal na głowie. W porze deszczowej bezpłetwce zjadają trawę i pędy roślin wodnych. Oprócz pędów roślinnych ptaki zjadają różne nasiona w tym ulubione nasiona ryżu. Bezpłetwce są wybitnie roślinożerne, ale czasami zjadają drobne bezkręgowce. Podczas żerowania bezpłetwce preferują tereny otwarte z obawy przed drapieżnikami, które mogą z łatwością się ukrywać pod osłoną roślinności.

Przed sezonem lęgowym bezpłetwce dobierają się w pary lub w trójki - 1 samiec i dwie samice (czasem samic może być więcej niż dwie). Bezpłetwce dobierają się w pary zwykle na całe życie. Samice z trójek są zazwyczaj ze sobą spokrewnione. W północnej Australii sezon lęgowy trwa od lutego do kwietnia, natomiast w Australii południowej - od sierpnia do października. Na początku sezonu lęgowego, który przypada na porę deszczową, dwójki lub trójki ptaków oddzielają się od żerujących stad. W odosobnionych miejscach, na mokradłach lub tuż przy nich, głównie samiec buduje pływającą platformę z roślin wodnych. Platforma ta służy do odpoczynku i zalotów i wykorzystywana jest tylko przez 1 sezon. Jeśli jednak woda nie przybiera lub gdy roślinność zniszczona jest przez wypas, ptaki nie przystępują do lęgów. Na krótko przed złożeniem jaj samiec dodaje do istniejącej już platformy połamane lub wyrwane pędy ponikła i innych źdźbeł roślinnych, aż utworzony stos o średnicy 1.5 m będzie wystawał pół metra ponad powierzchnię wody. Po złożeniu jaj materiał nadal układany jest wokół jaj, wskutek czego gniazdo staje się głęboką, grubościenną czarą.

Każda samica może złożyć 6-9 jaj. Samice z trójek lub liczniejszych grup mogą złożyć jaja do wspólnego gniazda. Wydaje się, że liczba jaj w gnieździe jest ograniczona; jeśli jaj w gnieździe jest wystarczająco dużo, samice nie składają więcej jaj do gniazda. Jaja są wydłużone o wymiarach 64-80 na 46-63 milimetrów i mają kremową (brudno białą) barwę. Inkubacja trwa ok. 23-25 dni (w klimacie chłodniejszym inkubacja trwa dłużej). W wysiadywaniu jaj i opiece nad pisklętami biorą udział wszyscy członkowie grupy. Pisklęta po wykluciu ważą średnio 104.2 g i są pokryte szarym puchem. Dorosłe ptaki pomagają pisklętom w pożywianiu się, naginając nogami źdźbła wysokich roślin wodnych w kierunku gniazda tak, żeby pisklęta ogły wydziobać nasiona z kłosów. Wykorzystując swoje długie szyje ptaki wyciągają z głębszej wody smaczne kąski, żeby pisklęta mogły je zjeść. Pisklęta po wykluciu są dobrze rozwinięte, więc mogą opuścić gniazdo już po 24 godzinach. Zanim jednak nie nauczą się latać są częściowo zależne od rodziców, którzy ich bronią i dbają o ich wyżywienie. Po mniej więcej 11 tygodniach młode mogą już latać i dołączają do rodziców tworząc luźne stadko, które razem nocuje, a w ciągu dnia odlatuje na żerowiska na bagnistych równinach. Jeśli bagna wyschną wcześniej niż młode będą mogły latać, pisklęta mogą zginąć. Zwykle młode ptaki pozostają z rodzicami aż do następnej pory deszczowej. Młode samice osiągają dojrzałość płciową w wieku dwóch lat, natomiast samce później - w wieku trzech a nawet czterech lat.

Na jaja i pisklęta polują dingo, szczury wodne, warany i węże. Z ptaków drapieżnych rabusiami są: kania złotawa (Haliastur sphenurus) i bielik białobrzuchy (Haliaeetus leucogaster). Na dorosłe ptaki chętnie polują ludzie dla sportu i dla mięsa.