Przy otwarciu strony internautów przywitał mój kanarek, moja wizytówka dźwiękowa.
Na samym początku chcę zaznaczyć, że nigdy nie byłam na archipelagu Galapagos. Informacji o ziębach Darwina szukałam na różnych stronach internetowych polskich i anglojęzycznych. Chciałabym, żeby gość, który zawędruje na moją stronę, dowiedział się, dlaczego Wyspy Galapagos są dla nauki ważne i dlaczego zięby Darwina cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem wśród ornitologów. Otóż, na przykładzie darwinki czarnej można w krótkim czasie obserwować działanie doboru naturalnego i seksualnego, a na wyspie Daphne Major można przypatrzeć się powstawaniu nowego gatunku. Jeśli chodzi o ten nowy gatunek, sprawa nie jest do końca jasna, ale proces specjacji hybrydowej jest sam w sobie ciekawy.
Galapagos to archipelag wulkanicznych wysp i wysepek, leżących na Pacyfiku, należący obecnie do Ekwadoru. Wyspy leżą na wysokości równika ok. 1000 km na zachód od wybrzeży Ameryki Południowej. Na wyspach są czynne wulkany, a ruchy tektoniczne przesuwają cały archipelag na wschód i południe z szybkością ok. 7 cm rocznie. Archipelag jest jednym z najbardziej aktywnych obszarów wulkanicznych na świecie, a proces tworzenia się wysp trwa do dziś. Wyspy Galapagos słyną z dużej liczby endemitów roślin i zwierząt, które występują tylko tam. Nazwa archipelagu pochodzi od hiszpańskiego słowa "galapago" (żółw) i wiąże się z zamieszkującymi na wyspach żółwiami słoniowymi.
Na Wyspach Galapagos występują ptaki, które, na cześć sławnego twórcy teorii ewolucji, nazwano ziębami Darwina. Karol Darwin zaokrętował się jako przyrodnik podczas rejsu HMS Beagle na wodach Ameryki Południowej. Przebywał tam przez 22 dni i interesował się bardziej geologią niż biologią. Z tej podróży Darwin przywiózł okazy 186 gatunków, z czego 97 dotąd nieznanych (wśród nich były też oczywiście ptaki) oraz sporządzone przez siebie szczegółowe opisy geologiczne wysp. Warto zauważyć, że podróż Darwina na Galapagos miała miejsce przed sformułowaniem teorii ewolucji. Karol Darwin dopiero później zdał sobie sprawę z wartości swojej kolekcji ornitologicznej w odniesieniu do sformułowanej przez siebie teorii ewolucji. Na podstawie obserwacji wysnuł wniosek, że ptaki te miały wspólnego przodka, ale żyjąc na różnych wyspach, rozwinęły się w osobne gatunki. Nazwę "zięby darwina" spopularyzował ornitolog David Lack dopiero w 1947 roku. Osobiście uważam, że wszystkie zięby Darwina, a więc kłowacze, wegetariańczyki, owadziarki i inne, powinno się nazywać darwinkami. Nazwa jest krótka, poręczna i oddaje istotę rzeczy.
Zięby darwina zasługują na uwagę nie tylko dlatego, że przyczyniły się do rozwoju teorii rewolucji. Zresztą sam Darwin początkowo uznał swoje okazy za mało interesujące ptaki, uważając je za odmiany tego samego gatunku i podobno nawet nie zaznaczał, z której wyspy jaki ptak pochodził. Zgodnie z ówczesnymi zachowaniami przyrodników, chcących zdobyć jak najwięcej niezwykłych okazów, przy czym zdobyć znaczyło zabić, Darwin napisał w swoich notatkach:
"Ptaki te nie znają człowieka i uważają go za równie niewinnego jak ich współziomkowie, wielkie żółwie. (…) Małe ptaki skakały spokojnie pośród krzewów w zasięgu trzech lub czterech stóp i nie obawiały się kamieni, którymi w nie rzucano. Pan King zabił jednego swym kapeluszem…"
Dawniej grupę zięb darwina, niewątpliwie ptaków wróblowych z podrzędu śpiewających, liczącą kilkanaście gatunków, umieszczano w podrodzinie Geospizinae w rodzinie łuszczaków (Fringillidae),tj. do tej samej rodziny, do której należą nasze poczciwe zięby zwyczajne (Fringilla coelebs). Później grupę tę przerzucono do rodziny trznadlowatych (Emberizidae), a obecnie wszystkie zięby Darwina umieszcza się w rodzinie tanagrowatych (Thraupidae). Do grupy zięb Darwina należą 4 rodzaje: Geospiza, Camarhynchus, Certhidea i Pinaroloxias.
Gatunki różnią się od siebie rozmiarami, upierzeniem, występowaniem, siedliskiem, zachowaniem, zwyczajami pokarmowymi, a także śpiewem. Niektóre większość czasu spędzają na ziemi, a inne - na drzewach czy w zaroślach. Jednak grupa zięb Darwina ma też pewne cechy wspólne np.:
Przyrodników, w tym samego Darwina, zafrapowała zmienność kształtu dziobów u blisko spokrewnionych gatunków. Kształt dziobów umożliwia ptakom korzystanie z pokarmu, który występuje w ich siedliskach. Tak na przykład, w rodzaju Geospiza u darwinki małej ( g. fuliginosa), czarnej (G. fortis) i wielkodziobej (G. magnirostris) wykształciły się krótkie, szerokie i głębokie dzioby, które świetnie nadają się do rozłupywania nasion. Im dziób jest większy i głębszy, tym większe i twardsze nasiona może zjadać ptak. Z grupy tych trzech ptaków największe i najtwardsze nasiona zjada darwinka wielkodzioba, której masywny dziób wydaje się bulwiasty. Darwinki wielkodziobej można posłuchać na ebird.org. U darwinki kaktusowej (G. scandens) i grubodziobej (G. conirostris) dzioby są dłuższe i węższe, ponieważ te ptaki oprócz zjadania nasion, sięgają do wnętrza kwiatów, z których pozyskują nektar i pyłek. Pora na przedstawienie przynajmniej kilku gatunków.
Wegetariańczyk (zięba wegetariańska) jest jedynym gatunkiem w rodzaju Platyspiza. Gdy po raz pierwszy Darwin spotkał się z tym gatunkiem w czasie wyprawy na wyspy Galapagos, myślał, że ma do czynienia z ziębą. Po różnych perypetiach taksonomicznych wegetariańczyk ostatecznie uzyskał status monotypowego gatunku w rodzaju Platyspiza. Obecnie ptaki z tego gatunku występują na ośmiu wyspach, chociaż kiedyś zamieszkiwały na dziesięciu, ale dziś na dwóch z nich ptaki wyginęły. Zamieszkują najczęściej w zimozielonych lasach górskich, ale spotyka się je również w wilgotnych i suchych lasach, prowadząc głównie nadrzewny tryb życia. Badacze stwierdzili, że jakieś 2-3 mln lat temu na Galapagos przybył przodek kubaników (rodzaj Tiaris), które występują w Ameryce Południowej i na Karaibach. Na Wyspach Galapagos przodek ten się zadomowił i ewoluował. Żyjące na wyspach wegetariańczyki (dotyczy to również innych zięb Darwina) są potomkami tego przodka i oczywiście są spokrewnione z karaibskimi kubanikami.
Wegetariańczyk jest jedną z największych zięb Darwina. Długość jego ciała wynosi ok. 16 cm, a masa - 29-40 g. Ma wyprostowaną postawę, w czym przypomina papugę. Jego dziób jest szeroki i gruby, mniej więcej tak długi jak głęboki, z mocno zaokrągloną górną częścią i tylko lekko zakrzywioną częścią dolną. Samce są z wierzchu oliwkowe, a od spodu białawe. Wierzch głowy, gardło, pierś i boki są czarne. Na bokach i dolnej części piersi widnieją rozmazane smugi. Pokrywy podogonowe są żółtobrązowe. Tęczówki są ciemne, a dziób przybiera barwę czarną w okresie lębowym, w okresie spoczynkowym ma kolor rogu. Samice są w zasadzie białawe od spodu i brązowe z wierzchu z żółtobrązowym kuprem i bokami. Brązowe plamki występują na wierzchu ciała, na bokach, na głowie, na piersiach i gardle, a na brązowych skrzydłach widnieją dwa niewyraźne żółtobrązowe paski. Jej dziób jest dwukolorowy; górna połowa ma kolor od ciemnobrązowego do czarnego, a dolna jest matowo pomarańczowa lub matowo różowa.
Śpiew tego ptaka brzmi nosowo, nuta środkowa jest przedłużona, a końcówka zaakcentowana. Ptaki wydają też wysokie zawołania i jęczące ćwierkania. Warto posłuchać wegetariańczyka:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Wegetariańczyki, jak sama nazwa wskazuje, zjadają przede wszystkim pokarm roślinny: pąki, liście, kwiaty, owoce, zdzierają też korę z gałązek, żeby dostać się do łyka i kambium (miazga twórcza występująca między łykiem i drewnem). Chociaż wegetariańczyki żerują w średnim piętrze lasu, to czasem sfruwają na ziemię, żeby zjadać opadłe owoce. Dietę ptaki uzupełniają niewielką ilością gąsienic. Dziób wegetariańczyków przystosowany jest do pozyskiwania miękkiego pokarmu, więc kształtem odbiega nieco od dziobów tych ptaków, które zjadają twarde nasiona. Wegetariańczyki mają stosunkowo duży żołądek i długie jelito, dzięki czemu mogą przyswajać niestrawne dla innych ptaków liście i pąki.
Nie wiele wiadomo o zwyczajach lęgowych tych ptaków. Wiadomo, że gniazdują głównie w porze deszczowej. Zamknięte gniazdo zbudowane z trawy ma boczny otwór wlotowy. Zaobserwowano też, że karmienie partnerki przez samca ma miejsce w czasie zalotów i inkubacji jaj. Ciekawe jest to, że niektóre pary przekazują sobie wzajemnie kąski pokarmowe nawet kilkakrotnie.
Kłowacz ten jest najrzadszą z zięb Darwina i jednym z najrzadszych ptaków na świecie. Jego zasięg ogranicza się do dziewiczych lasów namorzynowych na północno-zachodnim wybrzeżiu wyspy Isabela. Gatunek ten jest krytycznie zagrożony, a jego populację ocenia się na ok. 100 osobników.
Ptaki z tego gatunku są owadożerne, mają cienkie, stosunkowo długie dzioby i prowadzą nadrzewny tryb życia. Są skryte i trudne do obserwacji. Łatwiej je obserwować w sezonie lęgowym, który przypada na porę deszczową.
Ptaki te mierzą średnio 14 cm i ważą średnio 18 g. Dorosłe ptaki mają z wierzchu ciemnobrązowe upierzenie, które nabiera oliwkowej barwy w kierunku kupra. Spód ciała jest białawy, lekko prążkowany. Po kilku corocznych pierzeniach u samców pojawiają się czarne pióra na głowie i karku. Swoich długich, spiczastych i stosunkowo delikatnych dziobów kłowacze używają do sondowania ściółki opadłych liści, jak również do odchylania płatków kory drzew i wyjadania ukrytych tam owadów.
Sezon lęgowy trwa od grudnia do kwietnia, tj. w porze deszczowej. Samce pojawiają się często co roku na tych samych terytoriach lęgowych, tam wabią samice, z którymi wiążą się niekiedy na całe życie. Wysoko w koronie drzewa samiec buduje gniazdo, przy którym głośno śpiewa, wabiąc partnerkę. Samiczka wykańcza gniazdo i składa średnio 3 jaja, które sama wysiaduje przez ok. 2 tygodnie. W czasie inkubacji samczyk regularnie dokarmia swoją towarzyszkę. Pisklęta pozostają w gnieździe przez 14 dni, a w tym czasie są karmione przez oboje rodziców. Po opuszczeniu gniazda pisklęta jeszcze przez kilka tygodni pozostają z samcem, często pożywiając się nisko nad ziemią. Jeśli na wczesnym etapie gniazdowania gniazdo zostanie zniszczone, para reodzicielska zakłada nowe gniazdo na pobliskim drzewie, przy czym próba ponownego gniazdowania często kończy się większym sukcesem lęgowym.
Zagrożeniem dla tego gatunku są szczury, które zjadają jaja i pisklęta. Innym poważnym zagrożeniem są larwy much, Philornis downsi, które ssą krew piskląt. Mucha prawdopodobnie dotarła na wyspy z Ekwadoru za pośrednictwem statków i łodzi. Dorosłe muchy żywią się owocami, ale do ptasich gniazd składają swoje jaja, z których wylęgają się pasożytnicze larwy. Warto posłuchać kłowacza namorzynowego:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Nazwa rodzajowa to zlepek greckich słów: geo- - ziemny- i spiza - zięba. Natomiast nazwa gatunkowa, fuliginosa, ma związek z łaciną i oznacza usmolony, pokryty sadzą. Kiedy Karol Darwin po raz pierwszy spotkał się z darwinką małą na Galapagos w 1835 r., uznał, że ma do czynienia z ziębą. John Gould, który oficjalnie opisał okazy Darwina, umieścił je w rodzaju Fringilla razem z ziębami Starego Świata. Dopiero w 1841 roku Gould przeniósł ten i 5 innych gatunków zięb Darwina do rodzaju Geospiza, który nadal uważał za rodzaj zięb ale odmiennych od zięb Starego Świata z rodzaju Fringilla.
Darwinka ta jest endemitem, który występuje tylko na Wyspach Galapagos. Jest powszechnie spotykana prawie na wszystkich wyspach z wyjątkiem wysp Genovesa, Wolf i Darwin. Darwinka ta występuje na wszystkich wysokościach, do 1700 m n.p.m., od suchych obszarów nizinnych z kaktusami, krzewami liściastymi i małymi drzewami, do wilgotnych lasów górskich zdominowanych przez drzewa z rodzaju Scalesia, endemicznych dla archipelagu Galapagos. Gatunek ten spotyka się dość licznie na wyżynach poza sezonem lęgowym. Darwinki te są przeważnie rezydentne w swoim zasięgu, ale obserwuje się sezonowe przemieszczanie się ptaków między strefami wysokościowymi, jak również przeloty między pobliskimi wyspami.
Darwinka mała jest jedną z najmniejszych zięb Darwina. Jej długość wynosi 10-11 cm, a masa - 12-17 g. Samce są prawie całkowicie czarne z brązowymi plamami na skrzydłach i ogonie, okolice ujścia kloaki są białe, końcówki pokryw podogonowych są czarne. Oczy są ciemnobrązowe, a nogi i stopy - czarne. Dziób samca w sezonie lęgowym jest czarny, natomiast w sezonie spoczynkowym staje się pomarańczowo-żółty. Samice są szaro-brązowe lub oliwkowo-brązowe z szarymi krawędziami piór na głowie i wierzchu ciała, tworzącymi łuskowaty wzór. Brązowe skrzydła i ogon mają jaśniejsze, żółtawobrązowe krawędzie. Spód ciała jest białawy z szaro-brązowym prążkowaniem. Dziób samicy, podobnie jak u samca, zmienia barwę w zależności od sezonu. Dziób tych darwinek jest krótki, jednak dłuższy niż głęboki. Jest dość ostro zakończony z lekko zakrzywioną górną częścią i ma bardziej trójkątny kształt niż dziób darwinki czarnej, który ma bardziej zaokrąglony koniec. Wielkość dzioba jest różna u różnych osobników, toteż nie zawsze można po jego kształcie i wielkości dokładnie określić przynależność gatunkową. Zaokrąglone skrzydła tych ptaków nie pozwalają na podróżowanie na długich dystansach. Ale darwinki małe mogą przemieszczać się między pobliskimi wyspami. Rzadko dochodzi do krzyżowania się darwinki małej z darwinką czarną (Geospiza fortis). Między populacjami darwinek małych z nizin, a populacjami wyżynnymi daje się zaobserwować wyraźne różnice w wyglądzie. Darwinki małe obserwowane na wyżynach mają większe, bardziej spiczaste dzioby oraz mniejsze stopy i pazury w porównaniu z odmianami nizinnymi. Obie populacje krzyżują się, tworząc hybrydy, mające cechy pośrednie, które są dobrze przystosowane do swojej strefy hybrydowej, tj. środowiska, w którym żyją.
Darwinka ta żeruje na ziemi i w niskich zaroślach, szukając nasion, pączków, kwiatów, liści, owoców i sporadycznie owadów. Wydziobuje też pasożyty ze skóry żółwi i jaszczurek, które w tym celu wyciągają szyje i nogi.
Sezon lęgowy przypada na porę deszczową, gdy jest obfitość pokarmu. Darwinki małe tworzą monogamiczne pary i utrzymują niewielkie terytorium wokół gniazda. W sezonie lęgowym samiec reklamuje się przy gnieździe, głośno śpiewając, przy czym jego piosenka jest nieskomplikowana. Na piosenkę składają się zwykle dwie wibrujące, dźwięczne sylaby, a między parami tych sylab są długie przerwy. Piosenka może też składać się tylko z jednej, wibrującej i wydłużonej sylaby. Warto posłuchać śpiewu i nawoływań darwinki małej:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Gniazdo, zbudowane przez samca, często założone na opuncji, jest zamknięte i ma boczny otwór wlotowy. Materiałem gniazdowym są trawy, pióra i porosty. Samica sama wysiaduje zniesienie (3-5 białawych jaj z ciemniejszymi plamkami) przez 12 dni. Pisklęta karmione są przez oboje rodziców. Młode opuszczają gniazdo po dwóch tygodniach.
Gatunek ten nie jest zagrożony, lecz na jego liczebność mogą wpływać takie czynniki jak: pożary, wypasanie zwierząt hodowlanych, drapieżnictwo zdziczałych zwierząt domowych, wprowadzanie gatunków egzotycznych i inne.
Kłowacz ten jest endemitem na archipelagu Galapagos i jest rozpowszechniony m.in na wyspach: Isabela, Santa Cruz, Fernandina, Santiago i in. Opisano 3 podgatunki tego kłowacza. spotyka się go w różnych siedliskach: od wiecznie zielonych lasów górskich, po zalesione strefy przybrzeżne. Występuje na obszarach suchych, ale większe zagęszczenie ptaków ma miejsce na obszarach wilgotniejszych.
Ptaki te osiągają długość ciała ok. 15 cm i wagę 20-30 g. Dorosły samiec ma piaskowo-brązowy, nieprążkowany wierzch ciała, skrzydła i krótki ogon oraz białawy spód. Niektóre osobniki mają delikatne szare prążki na piersi i bokach ciała. Głowa jest szarobrązowa z przejaśnieniami na policzkach i wokół oczu. Dziób jest długi, prosty, z lekko zakrzywionym końcem. Oczy są ciemno brązowe, nogi i stopy - czarniawo-szare. Samice są podobne do samców, ale ich upierzenie jest nieco bledsze. Dziób samca w czasie godów jest czarny, poza okresem rozrodczym dolna połowa jest jaśniejsza. Dziób samic jest matowopomarańczowy, często z ciemniejszym końcem i nie czernieje w sezonie godowym. Ptaki te mają krótkie języki, co według naukowców, spowodowało wykształcenie niecodziennych nawyków żywieniowych.
Gatunek jest osiadły, więc ptaki latają na krótkich dystansach. Ptaki żyją zwykle pojedynczo lub w parach. Są monogamiczne, a w sezonie lęgowym są terytorialne. Para utrzymuje małe terytorium wokół gniazda.
Kłowacze te są mięsożerne. Zjadają owady dorosłe i larwy, w tym larwy chrząszczy drążących drewno. Jedzą też ćmy, gąsienice i świerszcze. Swoje ofiary zbierają pełzając po gałęziach lub czepiając się pni drzew. Dietę uzupełniają nasionami i owocami, przez co przyczyniają się do rozsiewania roślin.
Kłowacze kaktusowe rozmnażają się w porze deszczowej. W pobliżu gniazda samiec odzywa się opadającymi gwizdami, a pieśń terytorialna składa się z kilku szybko wykonywanych nut. Warto posłuchać kłowacza kaktusowego:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Owalne gniazdo z bocznym wejściem zbudowane jest z suchych traw, mchów, porostów i innego dostępnego materiału roślinnego. Samica składa zwykle 2-3 białawe jaja z ciemniejszymi plamkami. Wysiaduje je sama przez prawie dwa tygodnie. W tym czasie samiec często ją dokarmia. Gdy wyklują się pisklęta, oboje rodzice karmią potomstwo. Pisklęta opuszczają gniazdo po dwóch tygodniach. Pod opieką rodziców pisklęta pozostają jeszcze przez ok. 6 tygodni, przy czym opiekuje się nimi samiec, gdy samica prozpoczyna następny lęg, albo część piskląt pozostaje z matką, a część - z ojcem.
Kłowacz kaktusowy jest interesujący z powodu ciekawych nawyków żywieniowych. Potrafi wykorzystywać narzędzia. Ponieważ kłowacz ma krótki język, więc nie może, tak jak dzięcioł, wsunąć go w korytarz w korze, żeby wydobyć owada. Dlatego ptak bierze w dziób zaostrzoony patyk lub kolec kaktusa, wsuwa go w szczelinę i wydobywa smakowity kąsek. Na tym kłowacz nie poprzestaje. Potrafi skrócić patyk tak, żeby jak najlepiej przystosować narzędzie do swoich celów. Jedno narzędzie może być wykorzystywane wielokrotnie nie tylko do jednego, ale do różnych drzew. Młode kłowacze uczą się od dorosłych sztuki wyszukiwania i sporządzania odpowiednich narzędzi stosownie do sytuacji. Podobno tylko młode kłowacze mogą nauczyć się sporządzania i odpowiedniego operowania narzędziami. Gdy w młodości kłowacz nie opanuje tej sztuki, to będzie chwytał w dziób gałązki czy kolce kaktusa, co jest czynnością wrodzoną, ale nie będzie umiał zrobić z niego użytku. Innym zaobserwowanym ciekawym zwyczajem żywieniowym jest to, że kłowacze kaktusowe potrafią trzymanym w dziobie kawałkiem kory lub drewienka rozchylać na boki epifity, żeby wyjadać odkryte w ten sposób bezkręgowce. Kłowacze mieszkające w środowiskach wilgotnych rzadziej używają narzędzi niż te, żyjące w środowiskach suchych, ponieważ w wilgotnych siedliskach owadów jest więcej i nie trzeba zadawać sobie tyle trudu, żeby je znaleźć.
Kłowacze kaktusowe nie wydają się zagrożone, ale zagrażają im, tak jak innym ziębom Darwina, pożary, nadmierne wypasanie, larwy much Philornis downsi, a także drapieżnictwo i konkurencja ze strony wprowadzonych na wyspy przez człowieka zwierząt egzotycznych.
Na wyspach Galapagos występują 2 gatunki owadziarek: owadziarka zielona i owadziarka szara (Certhidea fusca). Obydwa gatunki są szeroko rozpowszechnione na wyspach i chociaż są do siebie podobne, to różnią się upierzeniem, zasięgiem, siedliskiem i śpiewem. Owadziarki nie są na razie narażone na wyginięcie, ale niekorzystny wpływ na ich liczebność może mieć działalność człowieka i niszczenie siedlisk.
Po powrocie z wyprawy na Galapagos w 1835 roku Darwin zakwalifikował znalezione tam okazy owadziarek zielonych jako strzyżyki. W marcu 1837 r. John Gould stwierdził, że to nie są strzyżyki, tylko zięby.
Owadziarka zielona jest najmniejszą ziębą Darwina. Mierzy 10 cm długości i waży 8-12 g. Dorosły samiec ma piaskowobrązowy wierzch ciała, bardziej szarą głowę, a zaokrąglone skrzydła i krótki ogon - brązowawe. Z przodu głowy ptaki mają jaśniejszą maskę i brew. Długi, cienki i spiczasty dziób jest czarniawy w okresie lęgowym, a w okresie spoczynkowym jest pomarańczowo-żółty z ciemnym końcem. Oczy są ciemnobrązowe, a nogi i stopy - czarniawe. Samice mają oliwkowobrązową głowę i wierzch ciała, spód białawy, a na skrzydle - 2 słabo zaznaczone paski.
Owadziarki zielone można spotkać w różnych siedliskach, ale najczęściej występują w wilgotnych górskich lasach, gdzie rosną drzewa z rodzaju Scalesia (w szczególności Scalesia pedunculata) na wysokości 300-700 m n.p.m. Spotyka się je raczej rzadko również na suchych nizinach, ale prawdopodobnie są to przemieszczenia sezonowe. Owadziarki są ptakami osiadłymi.
Owadziarki spotyka się pojedynczo lub w luźnych mieszanych grupach, zwykle z innymi ziębami Darwina. Są to ptaki owadożerne. Żywią się drobnymi owadami i pająkami. Owady mogą być chwytane w zwinnym locie, mogą być też wygrzebywane z mchu, liści czy gleby. Owadziarki są chyba jedynymi ziębami Darwina, które potrafią chwytać owady w locie.
Owadziarki tworzą w zasadzie monogamiczne i długotrwałe związki (niekiedy do końca życia). Istnieją doniesienia, że ptaki zmieniają partnerów. Dzieje się to prawdopodobnie wtedy, gdy lęg zakończył się niepowodzeniem, lub gdy 1 z partnerów stracił życie. Owadziarki mogą też rozmnażać się z więcej niż jednym partnerem. Ich terytoria lęgowe są niewielkie. Samiec wabi partnerkę, śpiewając na drzewie lub niskim krzaku. Jego śpiew jest świergotliwy, a piosenki - krótkie. Warto posłuchać owadziarki zielonej:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org lub śpiew i nawoływania na ebird.org
Z suchych traw, mchu i porostów samiec buduje kuliste gniazdo z bocznym wejściem i umieszcza je wśród małych gałązek. Samica składa zwykle 3 białawe jaja z ciemniejszymi plamkami. Samica sama wysiaduje zniesienie przez ok. 12 dni. Młode opuszczają gniazdo po dwóch tygodniach. Potem jeszcze przez pewien czas pozostają pod opieką rodziców.
Wyspa Kokosowa leży na Oceanie Spokojnym w odległości 580 km na południe od Kostaryki. Zajmuje powierzchnię 24 km kwadratowe i od 1978 roku w całości stanowi Park Narodowy Wyspy Kokosowej objęty ochroną. Na wyspie tej mieszka kokośnik, który jest jedyną ziębą Darwina, niewystępującą na Wyspach Galapagos. W dodatku kokośniki są endemitami występującymi tylko na Wyspie Kokosowej. Populacja tych ptaków na wyspie jest stabilna, mimo to gatunek uważa się za zagrożony ze względu na niewielki obszar, na którym żyje. Ptaki występują na wszystkich wysokościach, choć im niżej, tym są liczniejsze. Zajmują wszystkie możliwe siedliska: od przybrzeżnych zarośli hibiskusa, po tereny otwarte i różnego typu lasy.
Kokośniki mają 12 cm długości i ważą 13-16 g. Dorosłe samce są prawie całe czarne z wyjątkiem białych pokryw podogonowych z czarnymi środkami piór. Dziób samca jest czarny i, w odróżnieniu od zięb Darwina z Wysp Galapagos, pozostaje czarny przez cały rok. Samice są brązowe z licznymi smugami. Mają biały spód ciała, a ich dziób jest żółto-pomarańczowy z ciemnym końcem. Oczy kokośników są ciemne, a nogi i stopy - czarne. Dziób jest długi, wąski, lekko spiczasty i zakrzywiony.
Ptaki te są osiadłe i latają tylko na krótkich dystansach. Widuje się je w parach lub małych grupach. Żywią się miękkimi owocami, nasionami traw, piją nektar kwiatów, zjadają stawonogi a nawet małe jaszczurki. Ponieważ kokośniki żyją w różnych środowiskach, wykształciły różne sposoby żerowania. Wyróżnia się 4 podstawowe typy żerowania, chociaż jest ich więcej. Niektóre jedzą głównie owoce, w szczególności roślin Cecropia pittieri, inne z upodobaniem piją nektar głównie z kwiatów Hibiscus tiliaceus, jeszcze inne szukają pożywienia w roślinności, szczególnie wśród pędów winorośli, wreszcie są takie, które szukają smacznych kąsków wśród liści drzew. Poszczególne ptaki nie muszą trzymać się tylko jednego sposobu żerowania, lecz mogą wykorzystywać kilka technik. Specjalizacja w zachowaniach żerowania nie zależy od wieku ani płci.
Kokośniki mogą rozmnażać się przez cały rok, ale szczyt przypada na styczeń-maj. Ptaki bronią niewielkiego terytorium rozciągającego się w pobliżu gniazda. Choć niewiele wiadomo o zwyczajach godowych kokośników, to można przypuszczać, że samiec reklamuje się przy gnieździe, śpiewając pieśni, by przywabić samicę. Pieśń samca zawiera przeciągłą, skrzypiącą nutę i poprzedzona jest często krótkim, dość wysokim dźwiękiem. Pieśń ta dla ludzi może nie jest atrakcyjna, ale w uszach samic brzmi z pewnością uroczo. Głos kokośnika można znaleźć na stronie:
kokośnik - eBird
Samiec buduje kuliste gniazdo z bocznym otworem wejściowym i umieszcza je na końcu gałęzi drzewa ok. 2 m nad ziemią. Gniazdo uwite jest z gałązek, traw, suchych liści, suchego mchu i porostów. Samica składa 2-4 białawe jaja z różowawymi lub brązowymi plamkami. Samica sama wysiaduje zniesienie przez mniej więcej 12 dni. Młode opuszczają gniazdo po ok. dwóch tygodniach.
Jest to niewielki osiadły ptak o wadze ok. 20 g. Do niedawna darwinka północna była uważana za podgatunek darwinki ostrodziobej (Geospiza difficilis). Jednak darwinki północne odróżniają się od darwinki ostrodziobej szczegółami upierzenia, śpiewu oraz kształtem dzioba, który jest dłuższy i bardziej spiczasty. W dodatku badania genetyczne zdają się potwierdzać odrębność obydwu gatunków. Jednak niektóre organy taksonomiczne trwają przy swoim i nadal uważają darwinkę północną za podgatunek darwinki ostrodziobej.
Darwinka ta jest endemitem występującym na dwóch wyspach, Wolf i Darwin, które należą do archipelagu Galapagos. Dorosłe samce są nieco większe niż samce darwinki ostrodziobej i mają nieco dłuższe skrzydła. W zasadzie są całe czarne, z jasnymi znaczeniami na pokrywach podogonowych. Samice są szare z brązowymi smugami, ale są ciemniejsze niż samice darwinki ostrodziobej. Dziób darwinki północnej jest długi, ostro zakończony, z haczykowatą końcówką, jego kolor jest czarny lub pomarańczowy w zależności od pory roku. Oczy są ciemne, nogi i stopy -czarne.
Darwinkę północną spotyka się w lasach liściastych z otwartymi terenami, pokrytymi niską roślinnością. Ptaki te przemieszczają się tylko na krótkich dystansach. Jest to gatunek stadny, często żeruje w grupach. Darwinki te żyją średnio 5-10 lat. Piosenki darwinek północnych z wyspy Wolf są melodyjne, natomiast z wyspy Darwin są bardziej brzęczące. Gwiżdżące nawoływania występują u darwinek z obu wysp, natomiast nawoływania długie i brzęczące zaobserwowano tylko na wyspie Wolf. Darwinki północnej można posłuchać na ebird.org
Darwinki północne żywią się głównie (tak jak gatunki z rodzaju Geospiza) nasionami i owadami. Na wyspie Wolf obserwuje się darwinki pijące nektar z kwiatów. Darwinki północne zjadają też resztki ryb, pozostawione przez inne drapieżniki, jak również ptasie jaja, przy czym najlepsze są świeżo złożone. Ptaki popychają jajo nogami, przyciskają je do skały dziobem, aż skorupka pęknie i będzie można wypić jego zawartość. Jednak darwinka północna zyskała sobie miano zięby wampirzej dlatego, że pije krew dużych ptaków morskich, w szczególności głuptaków. Zachowanie to rozwinęło się w wyniku wydziobywania pasożytów z upierzenia głuptaków. Obecnie darwinki północne nie tylko wydziobują pasożyty, ale również kaleczą ostrymi dziobami skórę głuptaków i piją ich krew. Głuptaki nie bardzo protestują przeciwko takiemu traktowaniu przez darwinki, ponieważ ulga spowodowana uwolnieniem od pasożytów jest dla nich więcej warta niż utrata niewielkiej ilości krwi. Zachowanie to ma na celu uzupełnienie wody i składników pokarmowych, ponieważ na wyspach jest niewystarczająca ilość owadów i słodkiej wody.
Darwinki północne są monogamiczne. Sezon lęgowy przypada na porę deszczową, gdy występuje obfitość owadów. W tym czasie samce są terytorialne i strzegą swojego terytorium lęgowego. Darwinki północne zakładają gniazdo w kaktusie lub krzaku. Gniazdo ma kulisty kształt z bocznym otworem wlotowym. Samica składa zwykle 3 jaja, które wysiaduje przez mniej więcej 12 dni. Oboje rodzice karmią głównie owadami swoje pisklęta. Młode opuszczają gniazdo po dwóch tygodniach.
Mimo że populacja darwinek północnych wydaje się stabilna, uznano ten gatunek za zagrożony ze względu na niewielki zasięg występowania. Darwinkom tym zagrażają gatunki sztucznie wprowadzone na wyspy, w tym larwy much Philornis downsi, które żywią się krwią piskląt.
Gatunek tych zięb darwina występuje na wyspach: Wolf, Darwin, Genovesa i Espaniola. Wyodrębniono 2 podgatunki. Jeden występuje na wyspie Espaniola, natomiast drugi - na wyspach Darwin i Wolf. Na wyspie Genovesa występuje trzeci podgatunek, który w ostatnich czasach uzyskał rangę odrębnego gatunku. Obydwa podgatunki tej darwinki różnią się szczegółami upierzenia i kształtu dzioba. Darwinki te żywią się głównie nasionami i owadami, przy czym wielkość zjadanych nasion zależy od kształtu i wielkości dzioba.
Darwinki grubodziobe preferują tereny nizinne z suchymi zaroślami oraz tereny porośnięte kaktusami z gatunku Opuntia helleri. Ptaki te chętnie przebywają na ziemi. Są to ptaki osiadłe, więc odbywają loty tylko na krótkich dystansach. Mają zaokrąglone skrzydła i stosunkowo krótkie ogony, co pozwala im na sprawne manewrowanie wśród pędów kaktusów. Ptaki te odbywają pierzenie po sezonie lęgowym. Pożywienia szukają w pędach opuncji, głównie z gatunku Opuntia helleri. Zjadają miazgę, owoce, nasiona i kwiaty opuncji, jak również owady zlatujące się do kwiatów. Zjadają też twarde nasiona drzew palo santo (hiszp. święte drzewo) z gatunku Bursera graveolens. Potrafią odrywać kawałki kory z martwych pędów, jak również rozdziobywać gnijące pędy opuncji, żeby wydobyć ukryte tam stawonogi. Ptaki odzywają się piskliwymi nawoływaniami, a ich piosenki zawierają dwie wibrujące sylaby, które mogą być przedłużone.
Darwinki grubodziobe osiągają 13-15 cm długości i ważą ok. 28 g. Dorosły samiec podgatunku nominatywnego ma czarne upierzenie z brązowymi plamami na skrzydłach i ogonie. Pokrywy podogonowe są białe z czarnymi środkami piór. Długi, gruby i mocny dziób jest czarny w sezonie lęgowym i żółto-pomarańczowy w sezonie spoczynkowym. Samice mają ciemne, brązowo-szare upierzenie z jaśniejszymi, mało wyraźnymi, wąskimi prążkami na głowie, plecach i piersi. Spód ciała jest jaśniejszy. W zależności od pory roku dziób samic jest ciemny z matowym pomarańczowym odcieniem na dolnej połowie lub może być całkowicie pomarańczowy. Ptaki mają bardzo ciemne oczy oraz czarne nogi i stopy.
Sezon lęgowy przypada na porę deszczową. Ptaki tworzą monogamiczne pary, w sezonie lęgowym bronią niewielkiego terytorium wokół gniazda. W sezonie nielęgowym ptaki mogą żerować poza terytorium gniazdowym. Samiec buduje gniazdo z traw i suchych roślin i umieszcza je w kaktusie lub krzaku. Gniazdo ma kształt sferyczny z otworem wlotowym z boku. Samiec reklamuje się i śpiewa przed gniazdem, wabiąc samicę. Samica ocenia śpiew, upierzenie i cechy fizyczne przyszłego partnera. Samiec może zbudować kilka gniazd. Jeśli żadne gniazdo nie przypadnie samicy do gustu, para buduje nowe gniazdo. Samica składa 3-4 białawe jaja z ciemniejszymi plamkami, które sama wysiaduje przez 12 dni. Pisklęta karmione są przez oboje rodziców. Młode opuszczają gniazdo po 13-15 dniach. Darwinki te mogą wyprowadzić do 4 lęgów. Na pisklęta i młode ptaki poluje uszatka błotna (Asio flammeus), natomiast dorosłe ptaki są chwytane przez myszołowy galapagoskie (Buteo galapagoensis). Obecnie darwinki grubodziobe nie są zagrożone, ich populacja jest stabilna. Warto posłuchać darwinki grubodziobej:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Darwinka ta występuje na 10 wyspach archipelagu Galapagos, w tym na wyspach: Baltra, Fernandina, Isabela, Santa Cruz, Santiago. Spotyka się ją we wszystkich siedliskach i na wszystkich wysokościach. Jednak najczęściej zamieszkuje na suchych terenach nizinnych i przejściowych. Często widuje się ją na skrajach lasów i na terenach zakrzewionych. Po sezonie lęgowym często przenosi się na wyżyny.
Ptaki mają zaokrąglone skrzydła i stosunkowo krótkie ogony. Osiągają długość 11-12,5 cm i wagę 18-32 g. U tych darwinek występuje dymorfizm płciowy w ubarwieniu. Dorosły samiec jest prawie cały czarny z rozmytymi, brązowymi plamami na skrzydłach i ogonie i białymi piórami na pokrywach podogonowych. Mocny dziób jest czarny w sezonie lęgowym i pomarańczowo-żółty w sezonie spoczynkowym. Oczy są ciemne, a nogi i stopy - czarniawe. Samice są brązowe, a jaśniejsze krawędzie piór tworzą prążki. Dziób samic w zależności od sezonu jest ciemny z pomarańczowym odcieniem u podstawy i żółty na końcu, albo pomarańczowo-żółty. Dzioby tych darwinek są nieznacznie dłuższe niż grube.
Darwinki czarne odzywają się albo wysoko brzmiącymi gwizdami, albo bardziej nosowymi dźwiękami. Piosenki zawierają 2-3 nosowe nuty, po których może wystąpić jeszcze kilka dzwoniących sylab. W zależności od siedliska i wyspy, na których występują darwinki czarne, wyróżnia się wiele dialektów. Warto posłuchać darwinki czarnej:
Śpiew i nawoływania na xeno-canto.org
lub
śpiew i nawoływania na ebird.org
Pożywieniem darwinek czarnych są drobne nasiona, pąki, kwiaty, owoce, młode liście i niewielka domieszka owadów. Ptaki żerują na ziemi lub w niskiej roślinności. Mają zaokrąglone wskrzydła i stosunkowo krótkie ogony, co pozwala im sprawnie skakać i manewrować wśród roślinności. Darwinki są osiadłe, więc odbywają loty na krótkich dystansach. Poza sezonem lęgowym lubią przenosić się na tereny wyżynne.
Sezon lęgowy przypada na porę deszczową, gdy jest obfitość pożywienia. Darwinki czarne są monogamiczne. Para utrzymuje niewielkie terytorium wokół gniazda. Samiec buduje kilka gniazd, przed którymi śpiewa. Gdy żadne gniazdo nie przypadnie do gustu samicy, para może zbudować inne gniazdo. Gniazdo ma kształt kuli z bocznym otworem wlotowym, zbudowane jest z suchej trawy i innego dostępnego materiału roślinnego. Umieszczone jest w krzaku lub kaktusie. Samica składa 3-4 białawe jaja z ciemniejszymi plamkami i wysiaduje je przez 12 dni. Pisklęta karmione są głównie owadami, opuszczają gniazdo po ok. dwóch tygodniach.
Darwinki czarne nie wydają się zagrożone mimo ataków drapieżników na pisklęta czy ptaki dorosłe. W niektórych latach dużą śmiertelność piskląt wywołują larwy muchy Philornis downsi. Dorosłe owady składają jaja w ptasich gniazdach , a nawet w nozdrzach piskląt. Larwy piją krew i zjadają żywą tkankę młodych, co może doprowadzić do przedziurawienia dzioba i śmierci zaatakowanego ptaka.
W tym miejscu warto przyjrzeć się, jak naukowcy w krótkim czasie mogli prześledzić wpływ doboru naturalnego i seksualnego na wielkość darwinek czarnych i ich dziobów. Na Daphne Major, małej, wulkanicznej wysepce można spotkać 4 gatunki darwinek: darwinkę małą (Geospiza fuliginosa), darwinkę czarną (Geospiza fortis), darwinkę wielkodziobą (Geospiza magnirostris) i darwinkę kaktusową (Geospiza scandens). Suchy klimat tej wyspy sprawia, że roślinność dostarczająca żywności ziębom Darwina cechuje się sezonową i przestrzenną zmiennością. Na wyspie, tak jak na innych wyspach archipelagu występuje pora deszczowa i sucha, lecz, ogólnie rzecz biorąc, klimat wyspy jest suchy.
W 1973 r. na tę niezamieszkałą wyspę przybył zespół biologów Petera i Rosemary Grantów, których celem było wszechstronne badanie występujących tam wtedy osiadłych dwóch gatunków: darwinki czarnej i darwinki kaktusowej. Darwinki kaktusowej można posłuchać na ebird.org. Co roku Grantowie dokumentowali: gdzie dana zięba się wykluła, z którym partnerem się skojarzyła, gdzie założyła gniazdo, co stało się z jej potomstwem, jaki pokarm był dostępny i co w związku z tym jadła, czasem nawet opisywano, co było powodem jej śmierci. Badano też wielkość i ciężar poszczególnych ptaków, jak również mierzono wielkość ich dziobów. W piątym roku pobytu zespołu biologów tj. w 1977 r., wyspę dotknęła wielka susza. Spadło tylko 24 mm deszczu. Rośliny usychały, a nasion było coraz mniej. Darwinka kaktusowa ma długi, głęboki u podstawy dziób, który często sprawia wrażenie opadającego. Dziób jej jest dobrze dostosowany do zjadania dużych, twardych nasion, natomiast darwinka czarna preferowała nasiona miękkie i małe. W tym fatalnym roku tylko darwinka kaktusowa próbowała się rozmnażać, jednak z marnym skutkiem. Żadna wykluta darwinka nie przeżyła trudnych warunków. Ponieważ małe nasiona szybko zostały zjedzone przez ptaki, darwinki czarne musiały głodować. W końcu dużych nasion też zaczęło brakować, więc darwinki kaktusowe również zaczęły cierpieć głód. Okazało się, że w fatalnym roku 1977 z 1300 ptaków pozostało tylko 300 osobników, przy czym więcej zginęło darwinek czarnych. W 1978 roku zespół biologów pod przewodnictwem Grantów powrócił na wyspę i wznowił badania. Okazało się, że przeżyły te darwinki czarne, które miały trochę większe i głębsze dzioby. Dokonano dokładnych pomiarów i okazało się że: przeciętny rozmiar dzioba ptaków, które przeżyły, miał 11,07 mm długości i 9,96 mm głębokości, a przeciętny rozmiar dzioba ptaków, które nie przeżyły, wynosił 10,68 mm długości i 9,42 mm głębokości. Te różnice były oczywiście zbyt małe, żeby można je było dostrzec gołym okiem, ale analiza komputerowa potwierdziła wyniki tych badań. Okazało się też, że przeżyło więcej samców niż samic. Stało się tak dlatego, że samce są troszkę większe od samic. Po suszy populacja darwinek czarnych zaczęła się odbudowywać. Ponieważ samców było więcej niż samic, więc samice mogły kojarzyć się z więcej niż jednym samcem, przy czym samice kojarzyły się oczywiście z samcami, które przeżyły. Tak więc cecha większego i głębszego dzioba została przekazana następnym pokoleniom. Darwinki kaktusowe nie przejawiają takich możliwości, ponieważ są bardziej wyspecjalizowane w diecie. Ich podstawą pokarmową są duże, twarde nasiona. Oczywiście, tak jak darwinki czarne, darwinki kaktusowe jedzą owady, kwiaty i inny materiał roślinny, ale gdy brakuje ich ulubionych nasion, zaczynają głodować. Gdy czas głodu się przedłuża, znaczna część ich ginie.
W latach 1982-1983 na Daphne Major padały ulewne deszcze spowodowane zjawiskiem el ninio. Skutkiem tego było zmniejszenie podaży dużych, twardych nasion i zwiększenie obfitości nasion małych i miękkich. Darwinki czarne o mniejszych dziobach mogły rozmnażać się z większym sukcesem i przekazywać cechę mniejszego i płytszego dzioba następnym pokoleniom. Tak więc dobór naturalny i seksualny uległ odwróceniu. Jak widać, działanie doboru naturalnego i seksualnego można obserwować w znacznie krótszym czasie (przynajmniej u niektórych populacji), nie trzeba czekać, jak dawniej uważano, setek, tysięcy a nawet milionów lat.
Wyspa Daphne Major jest sławna jeszcze z innego powodu. Na tej wyspie udało się zaobserwować powstawanie nowego gatunku, który został nazwany przez naukowców populacją "dużych ptaków". W 1981 roku przybył na wyspę samiec darwinki grubodziobej (Geospiza conirostris). Samiec przeleciał dystans ok. 100 km z wyspy Espaniola. Na Daphne Major samczyk skojarzył się z samiczką rodzimego gatunku, z darwinką czarną (Geospiza fortis). Darwinka grubodzioba jest większa od darwinki czarnej i ma masywniejszy dziób. Para dochowała się jednej samicy i czterech samców - potomstwo okazało się płodnymi hybrydami. Jeden z samców skojarzył się z samicą darwinki czarnej, natomiast inny samiec - ze swoją siostrą. Od tej pory ptaki krzyżowały się kazirodczo między sobą. Podczas suszy na wyspie w latach 2002-2003, kiedy nowa linia była w czwartym pokoleniu, wszystkie ptaki z wyjątkiem dwóch padły. "Kiedy znowu nadeszły deszcze, brat i siostra połączyli się ze sobą i wychowali 26 potomków" - powiedziała Rosemary Grant w wywiadzie. "Wszystkie z wyjątkiem dziewięciu przeżyły, aby się rozmnażać, tworząc niesamowicie wsobną linię". Ponieważ ptaki hybrydowe były większe i miały masywniejsze dzioby niż populacje rodzime, były w stanie żywić się nasionami, które wcześniej nie były wykorzystywane. Podczas ostatniej wizyty Grantów na wyspie w 2012 r. badacze doliczyli się 23 osobników i 8 par lęgowych. "Przyrodnik, który przybyłby na Daphne Major, nie wiedząc, że ta linia powstała bardzo niedawno, rozpoznałby tę linię jako jeden z czterech gatunków na wyspie" - powiedział Leif Andersson z Uniwersytetu w Uppsali w Szwecji, który przeprowadził analizę genetyczną. Czy populacja "dużych ptaków" jest rzeczywiście nowym gatunkiem, do końca nie jest jasne, ponieważ nie wiadomo, czy hybrydy mogą się krzyżować z darwinkami grubodziobymi z wyspy Espaniola. Nie wiadomo, jaka jest żywotność "dużych ptaków", czy będą nadal się rozmnażać, czy też zginą bezpotomnie w niedalekiej przyszłości. Jednak obserwowane zjawisko pokazuje, że w rzadkich przypadkach może dochodzić do powstania nowego gatunku na drodze specjacji hybrydowej. Niektórzy naukowcy sądzą nawet, że takie hybrydowe specjacje wielokrotnie zachodziły na archipelagu Galapagos i że również tą drogą powstało kilkanaście gatunków zięb Darwina, które współcześnie występują na wyspach.
HK, grudzień 2020r.
Henryka Kwiatkowska
Strona główna