Strzyżykowate - Troglodytidae




Poniższy tekst został napisany na podstawie różnych źródeł. Ponieważ nie jestem ekspertem lecz tylko amatorem ptaków, więc nie wiem czy wszystko jest zgodne z prawdą. Gdyby ktoś znalazł jakiś błąd, proszę o kontakt .




Strzyżykowate (strzyżyki), to rodzina małych i średniej wielkości ptaków osiągających długość ciała ok. 7-22 cm i wagę ok. 7,3-62,8 g. Do rodziny strzyżyków powszechnie zalicza się 60 gatunków zgrupowanych w 14 rodzajach. Liczba gatunków i rodzajów w rodzinie strzyżyków jest przedmiotem sporów między ornitologami. W XX wieku powszechnie panował pogląd, że strzyżyki są najbliżej spokrewnione z pluszczami, a nieco luźniejsze związki łączą je z drozdami i przedrzeźniaczami. Wniosek ten wyciągnięto na podstawie fizycznych podobieństw między pluszczami i strzyżykami: krępa budowa ciała, zazwyczaj krótki ogon, zaokrąglone skrzydła oraz fakt, że obie grupy ptaków budują zadaszone gniazda z bocznym otworem wejściowym. Obecnie zaczyna przeważać pogląd, że strzyżyki najbliżej spokrewnione są z Siwuszkami (Polioptilidae), rodziną ptaków z rzędu wróblowych, występujących w strefie tropikalnej i subtropikalnej obu Ameryk. Nieco dalsze pokrewieństwo występuje między strzyżykami a pełzaczami i kowalikami. Natomiast pluszczom ewolucyjnie najbliżej jest do drozdów. Najnowsze badania sugerują, aby do rodziny strzyżyków zaliczyć 83 gatunki i 16 rodzajów.

Strzyżyki są przede wszystkim ptakami Nowego Świata. Na obszarze Kanady można spotkać 8 gatunków strzyżyków. Na terytorium Stanów Zjednoczonych występuje 10 gatunków. Najwięcej gatunków zasiedla tropikalne i subtropikalne obszary Ameryki Środkowej i Południowej, przy czym liczba gatunków gwałtownie spada w południowych rejonach Ameryki Południowej (południowa Boliwia). W rejonie basenu Morza Karaibskiego strzyżyki są prawie nieobecne. Na kilku Wyspach Zawietrznych można spotkać południowy podgatunek strzyżyka śpiewnego (Troglodytes aedon) oraz strzyżyka kubańskiego (Ferminia cerverai), który zasiedla bagna na Kubie. Jednak wiele, wydawałoby się, dogodnych środowisk na dużych wyspach pozostaje niezasiedlonych przez strzyżyki. Tylko 1 gatunek - strzyżyk (Troglodytes troglodytes) - przebył cieśninę Beringa i rozpowszechnił się w Europie, w części Azji oraz w Afryce północnej.

Strzyżyki zajmują różnorodne środowiska: lasy, bagna, tereny podmiejskie, trawiaste i zakrzewione oraz obszary skaliste. Spotkać je można w górach, na znacznych wysokościach, jak również na nizinach. Niektóre gatunki dobrze czują się na obszarach suchych, inne natomiast chętnie przebywają na terenach rolniczych. Niektóre gatunki strzyżyków występują na morskich wyspach.

Upierzenie strzyżyków jest przeważnie brązowe, płowożółte albo szaro-brązowe, zazwyczaj z wyraźnymi prążkami na skrzydłach i ogonie. Niektóre tropikalne gatunki, w szczególności z rodzaju Thryothorus, mają czerwonawo-brązowe ubarwienie, często z wyraźnymi czarnobiałymi deseniami na spodzie ciała i w okolicy dzioba. Upierzenie obu płci jest podobne. Tylko u niektórych gatunków upierzenie osobników młodocianych różni się od upierzenia ptaków dorosłych. Kilka południowoamerykańskich gatunków ma nagą niebieską skórę wokół oczu. Ponieważ strzyżyki zwykle nie latają daleko, więc mają krótkie, zaokrąglone skrzydła. Jednak niektóre krótkoskrzydłe gatunki, takie jak strzyżyk (Troglodytes troglodytes), strzyżyk śpiewny (Troglodytes aedon) oraz strzyżyk nadrzeczny (Cistothorus platensis) podejmują, głównie nocą, dalekie wędrówki od 1000 do 2000 km. Strzyżyki mają długie i cienkie dzioby. Większość strzyżyków ma krótkie, zadarte ogony, złożone zwykle z 12 piór, jednak południowoamerykańskie strzyże z rodzaju Odontorchilus mają długie ogony, jak u siwuszek.

Większość gatunków prowadzi skryty tryb życia. Strzyżyki są bardzo płochliwe i trudno je zobaczyć, ponieważ większość czasu spędzają na żerowaniu w gęstej roślinności. Jednak łatwo je usłyszeć, ponieważ ich pieśni godowe są niekiedy bardzo głośne. Wiele tropikalnych gatunków strzyżyków, w szczególności z rodzajów Campylorhynchus i Thryothorus, charakteryzuje się skomplikowanymi pieśniami, których wykonawcami są obie płci. Czasami są to duety, w których 2 ptaki śpiewają jednocześnie. Częściej jednak są to śpiewy antyfonalne tzn. takie, w których każda z płci wykonuje inną część pieśni. Pieśni są niekiedy tak skomplikowane, a ich fragmenty tak ze sobą splecione, że trudno zgadnąć, czy śpiewa 1 czy 2 ptaki.

Do niezwykłych zachowań strzyżyków, szeroko rozpowszechnionych w niektórych ich rodzajach, należy niszczenie jaj innych ptaków. Strzyżyki niszczą jaja ptaków własnego gatunku, jak również gatunków znacznie większych od siebie. Zachowanie to jest niejasne, zwłaszcza że niektóre zniszczone jaja są zjadane przez strzyżyki, inne natomiast są tylko przekłuwane. Przypuszcza się, że strzyżyki zmniejszają w ten sposób liczbę konkurentów do podobnych miejsc gniazdowania i tych samych źródeł pożywienia.

Strzyżyki są ptakami przede wszystkim owadożernymi. Znaczącą część diety strzyżyków z rodzaju Campylorhynchus stanowią nasiona kaktusa. Niektóre gatunki strzyżyków potrafią chwytać małe żaby, a strzyżyk kubański (Ferminia cerverai) zjada niekiedy małe jaszczurki. Strzyżyki nie łapią owadów w powietrzu. Większość gatunków żeruje na ziemi, przeszukując ściółkę lasu. Jednak strzyżyki z rodzaju Odontorchilus żerują przeważnie w koronach drzew. Żyjące w Arizonie strzyże kaktusowe (Campylorhynchus brunneicapillus) odkryły nowe źródło pożywienia: rozgniecione i wysuszone owady na chłodnicach zaparkowanych samochodów.

W biologii rozrodu występują 3 cechy: budowanie dodatkowych gniazd, poligamia oraz wspólne gnieżdżenie się w czasie lęgów. Budową gniazd zajmują się samce, podczas gdy samice wybierają jedno z nich, aby złożyć jaja i wychować pisklęta. Samice nie budują gniazd, lecz jedynie wyścielają miękkim materiałem gniazdo wykonane przez samca. Budowanie dodatkowych gniazd występuje w wielu rodzajach strzyżyków. Najwięcej dodatkowych gniazd (do dwudziestu w sezonie) budują żyjące na bagnach strzyżyki z rodzaju Cistothorus. Dodatkowe gniazda przydają się np. wtedy, gdy to, przeznaczone do złożenia jaj, zostanie zniszczone. Dodatkowe gniazda mogą służyć również jako atrapy wprowadzające w błąd drapieżniki. Liczba dodatkowych gniazd może też świadczyć o niezwykłym wigorze samca. Wreszcie dodatkowe gniazda mogą być używane jako miejsca noclegowe dla ptaków.

Większość gatunków strzyżyków buduje zadaszone gniazda z bocznym wejściem. Jednak są i takie gatunki, których gniazda są otwarte. Należy do nich strzyżyk śpiewny (Troglodytes aedon), który buduje otwarte gniazda z patyków na dnie dziupli. Strzyżyki z rodzaju Thryothorus i uropsila budują piękne, niekiedy dwu-komorowe konstrukcje, podczas gdy gniazdo strzyżonia muzykalnego (Cyphorhinus aradus) jest jakby obszarpane i wygląda mało estetycznie. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) pomysłowo ukrywa swoje gniazdo, a strzyż kaktusowy (Campylorhynchus brunneicapillus) buduje swoje gniazdo między kolcami kaktusa i nie specjalnie dba o jego ukrycie. Niektóre gatunki strzyżyków gnieżdżą się w pobliżu kolonii agresywnych mrówek lub rojów szerszeni, które skutecznie odstraszają drapieżniki takie jak np. małpy.

Ilość jaj w jednym lęgu waha się od dwóch u większości gatunków tropikalnych do 10 u gatunków strefy umiarkowanej. Jaja są białe, rzadziej niebieskie, bez plamek lub gęsto plamkowane. Jaja wysiaduje tylko samica, lecz karmieniem piskląt zajmują się obydwoje rodzice, z wyjątkiem gatunków poligamicznych. Poligamia jest szczególnie wyraźna w rodzaju Cistothorus. U gatunków z tego rodzaju część samców ma dwie, ale znaczna liczba samców ma nawet 3 partnerki.

Wspólne gnieżdżenie się w czasie lęgów ma miejsce u wielu gatunków, ale najbardziej jest wyraźne u strzyża plamistego (Campylorhynchus nuchalis). Grupa złożona z kilkunastu ptaków broni terytorium gniazdowania, ale tylko jedna, dominująca para przystępuje do lęgów. Od liczebności grupy uzależnione jest przystąpienie do drugiego lęgu w sezonie. Bez conajmniej dwóch pomocników dominująca para nie decyduje się na drugi lęg. Taka grupa składa się z ptaków zwykle ze sobą spokrewnionych, ale zwykle już po roku następuje rozpad grupy, samice i niektóre samce przyłączają się do innych grup, co zapobiega chowowi wsobnemu.

W mitologii celtyckiej strzyżyk był symbolem starego roku, podczas gdy rudzik symbolizował nowy rok. W okresie przesilenia zimowego polowano na strzyżyki, aby utorować drogę rudzikowi. Tradycja polowania na strzyżyki utrzymała się w Anglii aż do XIX wieku. W kulturach wielu ludów europejskich strzyżyk był królem ptaków. Był również tym, który potrafi przechytrzyć silniejszych od siebie. Znana opowieść (prawdopodobnie jedna z bajek Ezopa) głosi, że kiedy ptaki urządziły zawody w lataniu, aby przekonać się, kto pofrunie najwyżej, strzyżyk postanowił wygrać ten konkurs.Ukrył się między piórami w ogonie orła, słynącego z wysokiego lotu. Kiedy wydawało się już, że orzeł wzleciał najwyżej, strzyżyk niespodziewanie wyskoczył spomiędzy piór orła i pofrunął jeszcze wyżej. Inna legenda głosi, że święty Szczepan, pierwszy męczennik, ukrył się przed swoimi prześladowcami, ale strzyżyki zdradziły go swoim głośnym śpiewem. Na pamiątkę tego wydarzenia, 26 grudnia (w dzień świętego Szczepana) młodzi chłopcy obnosili w okół miasta schwytanego strzyżyka. W przekonaniu Indian północnoamerykańskich strzyżyki są niezwykle ciekawskie i podglądają kobiety podczas porodu. Ptaki te cieszą się z narodzin dziewczynki i smucą się, gdy na świat przyjdzie chłopiec.

Strona główna