Flamingi - rodzina Phoenicopteridae

  Rodzina flamingów (czerwonaków) zawiera 3 rodzaje i 6 gatunków. Badania wykazują, że flamingi są spokrewnione z perkozami, więc rodzinę flamingów i rodzinę perkozów (Podicipedidae) umieszcza się w rzędzie flamingowych (Phoenicopteriformes). Do rodziny flamingów należą następujące rodzaje i gatunki:

  Nazwa rodzajowa Phoenicopterus pochodzi z jęz. greckiego i oznacza purpurowe skrzydło. Niektórzy ornitolodzy uznają tylko 1 rodzaj - Phoenicopterus, do którego zaliczają wszystkie gatunki flamingów.

  Flaming różowy jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem występującym w Afryce, południowej Europie i południowej Azji. Flaming mały, najliczniejszy gatunek, występuje w Afryce aż po północno-zachodnie Indie. Pozostałe gatunki występują w Nowym Świecie. Flaming chilijski występuje na południu Ameryki Południowej. Flaming krótkodzioby i flaming andyjski występują wysoko w Andach w Peru, Chile, Boliwii i Argentynie. Wreszcie flaming karmazynowy występuje w Meksyku, Belize, na wyspach Karaibskich i na wyspach Galapagos. Flamingi nie występują w Australii. Środowiskiem ich życia są słone jeziora, laguny nadmorskie oraz panwie solne. Panew solna jest to zagłębienie przy brzegu morza okresowo wypełniane wodą morską, która ulega odparowaniu, co prowadzi do powstawania pokładów soli.

  Flamingi generalnie nie są ptakami wędrownymi. Ogólnie rzecz biorąc, populacje gnieżdżące się na chłodniejszych obszarach, na zimę wędrują do cieplejszych regionów. Na przykład, populacje występujące we Francji lecą na zimę do Hiszpanii albo do Afryki (do Tunisu) lub do Turcji. Flamingi gnieżdżące się nad wysokogórskimi jeziorami, które w zimie mogą zamarzać, przenoszą się niżej, gdzie zimą jest cieplej. Jeśli flamingi zaczynają cierpieć z powodu suszy, lub gdy na terenach lęgowych poziom wody podnosi się, wtedy ptaki szukają dogodniejszych siedlisk. Wędrujące stada flamingów tworzą długie, nierówne linie. Flamingi dobrze latają, a w locie szyja i nogi są wyciągnięte. Flamingi podróżują głównie nocą. Lecą zwykle przy bezchmurnym niebie i z wiatrem w plecy. Jeśli wędrówka wypada w dzień, ptaki lecą na dużej wysokości prawdopodobnie dlatego, żeby uniknąć ataków ze strony orłów. Flamingi w ciągu nocy pokonują odległość ok. 600 km, lecąc z prędkością ok. 50-60 km/h. Migrujące ptaki zwykle powracają do rodzimych kolonii lęgowych, chociaż niektóre mogą przyłączać się do innych kolonii.

  Największym przedstawicielem tej rodziny jest flaming różowy, osiągający wysokość 110-140 cm, rozpiętość skrzydeł 140-165 cm i wagę do 3.5 kg. Najmniejszym flamingiem jest flaming mały osiągający wysokość 80 cm, rozpiętość skrzydeł 95-100 cm i wagę do 2.5 kg. Samce są nieco większe od samic. Ważą więcej i mają większą rozpiętość skrzydeł. Poza tym samce i samice wyglądają podobnie. Flamingi mają długie nogi oraz długie szyje esowato wygięte. Flamingi mają 19 wydłużonych kręgów szyjnych. Oczy umieszczone są po bokach głowy i u dorosłych ptaków są żółte, a u piskląt - szare. Kolor oczu zmienia się po pierwszym roku życia.

   Nogi, w zależności od gatunku, osiągają długość 80-125 cm. Staw skokowy znajduje się mniej więcej w połowie kończyny, a kolano - w pobliżu ciała i nie jest widoczne z zewnątrz. Stopy flaminga chilijskiego, małego i różowego mają 3 palce skierowane do przodu i 1 do tyłu, natomiast u flaminga andyjskiego i krótkodziobego stopa ma tylko 3 palce skierowane do przodu (nie ma palca tylnego). Palce są spięte błoną pławną, co ułatwia pływanie. Nogi i stopy mają barwę pomarańczową lub różowoczerwoną. Flaming andyjski jest jedynym gatunkiem o żółtych nogach i stopach. Dzioby dorosłych flamingów, w zależności od gatunku, są czarne, kremowe lub różowe. Dziób jest zakrzywiony w dół. Górna połowa dzioba jest cieńsza i płaska i stanowi pokrywę dla dolnej połowy, która jest większa i ma rynienkowaty kształt. Obie połowy zaopatrzone są w 2 rzędy blaszek zwanych lamellami. Gdy obie połowy dzioba zbliżają się do siebie, blaszki zazębiają się. Liczba blaszek zależna jest od gatunku. U flaminga andyjskiego w jednym centymetrze jest ok. 9 płytek, u flaminga krótkodziobego jest ok. 21 blaszek, a u flaminga chilijskiego - 5 lub 6 blaszek. Dzioby flamingów krótkodziobych i andyjskich są wąskie, a dolne połowy głębiej wydrążone, natomiast dzioby flamingów różowych, karmazynowych i chilijskich są szersze i mają płytsze wydrążenie. Krawędzie dzioba są ząbkowane, a duży, mięsisty język jest chropowaty. Wszystkie te adaptacje służą do odfiltrowywania organizmów zwierzęcych i roślinnych z wody. Dlatego niektórzy ornitolodzy wiążą rodzinę flamingów z blaszkodziobymi (Anseriformes).

  Skrzydła flamingów są długie i ostro zakończone. W każdym skrzydle jest 12 lotek pierwszorzędowych. Pióra te są czarne i dobrze je widać, gdy skrzydła są rozpięte. Dojrzałe pióra mają małe, delikatne hypoptila, tj. dodatkowe piórka wyrastające z dudki przy początku chorągiewki. Flamingi mają też 12-16 sterówek. Pióra konturowe pokrywają całe ciało ptaka z wyjątkiem dzioba i pokrytych łuskami części nóg i stóp. Upierzenie dorosłych ptaków ma kolor od jasnoróżowego do jasnoczerwonego lub cynobrowego. Flamingi karmazynowe są najbardziej jaskrawe, ponieważ ich upierzenie jest szkarłatne lub cynobrowe. Taką barwę upierzenia ptaki uzyskują z organizmów roślinnych i zwierzęcych, które są ich pokarmem. Pisklęta klują się szarawe lub białe. Dobrze odżywione, zdrowe flamingi mają nasyconą barwę piór, co sprzyja łatwiejszemu znalezieniu partnera. Jasne lub białe flamingi są zwykle niedożywione lub chore; takim ptakom trudniej dobrać się w pary.

  Flamingi odżywiają się odfiltrowanymi z wody, błota i mułu organizmami roślinnymi i zwierzęcymi. Głównymi składnikami diety roślinnej są glony takie jak sinice i brunatnice, a w wśród organizmów zwierzęcych przeważają solowce, oraz larwy i jaja małych owadów. Flamingi zjadają też postacie dorosłe wodnych owadów, małe skorupiaki, mięczaki, a także małe rybki. Barwa piór, nóg i maski pochodzi z pożywienia bogatego w alfa i beta karotenoidy zawierające kantaksantynę. Najbogatszym źródłem karotenoidów są glony i różne rodzaje owadów wodnych, główne składniki pożywienia flamingów. Przekształcanie karotenoidów w odpowiednie barwniki odbywa się przy pomocy enzymów wytwarzanych w wątrobie. Nasycenie koloru upierzenia zależy od gatunku ptaka i diety. Ptaki, których głównym pożywieniem są sinice, są zwykle ciemniejsze od tych, których głównym pokarmem są organizmy zwierzęce. Dzieje się tak dlatego, że zjadane przez ptaki zwierzęta są pierwszymi zjadaczami sinic; strawione sinice ulegają przemianom właściwym dla danego gatunku np. solowca; dopiero potem produkty przemiany sinic trafiają (wraz ze zjedzonym solowcem) do organizmu flaminga. Wydrążenie dziobów flamingów determinuje rodzaj pokarmu. Flamingi małe, krótkodziobe i andyjskie mają głęboko wydrążone dolne połowy dzioba, więc żywią się głównie glonami i okrzemkami. Dzioby flamingów chilijskich, różowych i karmazynowych mają płytsze wydrążenie, więc gatunki te zjadają owady wodne, wodne bezkręgowce i małe rybki. Głównym składnikiem pożywienia flamingów karmazynowych są larwy i poczwarki solowców. Flamingi małe potrzebują zjeść dziennie ok. 60 g suchej masy, podczas gdy dzienne zapotrzebowanie flaminga karmazynowego wynosi ok. 270 g suchej masy. Na fotografiach pokazywanych w zwolnionym tempie widać, że flamingi mogą pompować wodę swoimi dziobami ponad 20 razy na sekundę. Flamingi karmazynowe pompują wodę z mniejszą częstotliwością, tylko 4, 5 razy na sekundę. Różne gatunki mogą żerować blisko siebie, ponieważ drobne różnice w diecie i zwyczajach żywieniowych zapobiegają ostrej konkurencji o pokarm.

  Stojąc w płytkiej wodzie, flamingi opuszczają nisko szyję z uniesioną lekko głową tak, że dziób skierowany jest do góry, a oczy patrzą w kierunku ptasiego ogona. Ptaki poruszają tak zanurzoną głową z boku na bok, żeby zebrać jak najwięcej pokarmu. Flamingi o głębiej wydrążonych dziobach zanurzają głowy głębiej (w błoto), a te, których dzioby mają mniejsze wydrążenie, kołyszą głowami blisko powierzchni wody. Oprócz filtrowania pokarmu z wody i mułu dziób z blaszkami wewnątrz oraz szorstki, jakby kolczasty język, pomagają w usuwaniu kąsków, które są za duże lub za małe dla danego gatunku flamingów. Stojąc w wodzie, flamingi tupią o podłoże stopą z palcami spiętymi błoną pławną, żeby wyrzucić na powierzchnię smaczne kąski leżące głębiej na dnie. Flamingi poszukują zbiorników słodkiej wody, ponieważ takiej potrzebują do picia.

  Flamingi są ptakami bardzo towarzyskimi. Żyją w dużych koloniach, liczących niekiedy tysiące ptaków. Duże kolonie gromadzą się w siedliskach zapewniających dostatek żywności. W dużej grupie łatwiej uniknąć ataku drapieżników. Ptaki chętnie przebywają w dużych koloniach prawdopodobnie również z powodu ograniczonej liczby miejsc dogodnych do gniazdowania. Niewyjaśnionym zachowaniem flamingów jest to, że ptaki często stoją na jednej nodze, a drugą chowają pod spodem ciała. dawniej sądzono, że zachowanie to wynika z konieczności ograniczania utraty ciepła, ponieważ ptaki wiele czasu spędzają brodząc w zimnej wodzie. Jednak okazało się, że takie zachowanie obserwowano również u flamingów przebywających w ciepłej wodzie. Flamingi pierzą się nieregularnie. Wymiana upierzenia może odbywać się dwa razy w roku, ale może też mieć miejsce raz na 2 lata. W czasie pierzenia się pióra tracą kolor.

  Przed sezonem lęgowym ogromne kolonie flamingów dzielą się na mniejsze grupy liczące 15-50 ptaków. Członkowie grupy, zarówno samce jak i samice, stoją razem, wyciągają w górę szyje i kołysząc głowami odzywają się szczebiotliwymi głosami, a następnie potrząsają skrzydłami. Wydaje się, że te pokazy nie są skierowane do konkretnych osobników, lecz mają raczej przebieg losowy; pomagają dobrać się w pary tym ptakom, które jeszcze nie mają partnerów, a także ułatwiają zsynchronizowane gniazdowanie. Flamingi tworzą silne związki jednego samca i jednej samicy. Jednak w dużych grupach zdarzają się zmiany partnerów prawdopodobnie ze względu na większą możliwość wyboru. Para flamingów wyznacza własne terytorium gniazdowania, którego potem zaciekle broni przed rywalami. Odpowiednie miejsce na gniazdo, zwykle wybierane przez samicę, znajduje się na przybrzeżnej równinie błotnej. Obydwoje partnerzy uczestniczą w budowie gniazda, które ma kształt kopca. W czasie budowy gniazda zwykle dochodzi do kopulacji. Budowa gniazda może być czasem przerwana przez inną parę flamingów, która koniecznie chce przywłaszczyć sobie to miejsce. Oboje partnerzy ofiarnie bronią nie tylko gniazda, ale również jaj i piskląt.

  Samica składa zwykle jedno duże, podługowate jajo, podobne do kurzego. Jajo jest kredowo białe lub tuż po zniesieniu - jasnoniebieskie. Ma ono wielkość od około 78 na 49 mm (ciężar ok. 115 g), do 55 na 90 mm (ciężar 140 g). Samica może złożyć 2 jaja, ale zdarza się rzadko, żeby wykluły się 2 pisklęta. Jeśli samica straci jajo we wczesnej fazie inkubacji, wówczas może znieść drugie jajo. Inkubacja rozpoczyna się wkrótce po złożeniu jaj i trwa 26-31 dni. Oboje rodzice na zmianę wysiadują jaja, siedząc na szczycie kopca gniazdowego. W czasie inkubacji ptaki często stoją na gnieździe, rozpościerają skrzydła i czyszczą upierzenie. Rodzice delikatnie przewracają i przetaczają jaja dziobem. Jajo, które spadnie z kopca gniazdowego, nie jest podnoszone i na powrót umieszczane w gnieździe. Jaja mogą być znoszone, a co za tym idzie, pisklęta mogą się wylęgać przez cały rok. Klucie się piskląt trwa 24-36 godzin. Wylęgające się pisklę przebija skorupę za pomocą narośli na dziobie, tzw. zęba jajowego, który odpada wkrótce po wykluciu. Wydaje się, że rodzice czekają w napięciu, aż pisklę się wykluje. Stoją, patrzą na jajko i "rozmawiają" ze sobą - a może z pisklęciem? Kiedy skorupa staje się cieńsza i łamliwa, rodzice siadają na jajku, żeby skorupa łatwiej pękła. Rodzice dziobem pomagają pisklęciu wyłonić się ze skorupy. Wyklute pisklę pokryte jest szarym lub białym puchem. Ma prosty czerwony dziób i grube, jakby obrzęknięte czerwone lub różowe nogi. Grubość nóg zmniejsza się mniej więcej po 48 godzinach, a nogi i dziób przybierają czarną barwę po 7-10 dniach. Zaraz po wykluciu pisklę ogranicza swoją ruchliwość do lekkiego poruszania skrzydłami i podnoszenia głowy.

  Obydwoje rodzice karmią swoje potomstwo. W górnej części przewodu pokarmowego samic i samców (nie w wolu) znajduje się warstwa gruczołowa wytwarzająca specjalną wydzielinę, którą flamingi karmią pisklęta. Podobnym "mleczkiem" karmią swoje pisklęta gołębie, jednak u nich warstwa gruczołowa znajduje się w wolu. Gruczoły wytwarzające "mleczko" stymulowane są przez hormon o nazwie prolaktyna. Wydzielina flamingów zawiera 8-9% białka, 15% tłuszczu i ma czerwoną barwę ze względu na zawartość kantaksantyny. Gołębie mleczko zawiera mniej tłuszczu a więcej białka niż wydzielina flamingów. Kantaksantyna przechowywana jest w wątrobie piskląt i jest wykorzystana przy wybarwianiu dorosłego upierzenia. Przez pierwsze dni życia pisklęta pozostają razem z rodzicami w gnieździe. Między czwartym a siódmym dniem życia młode stają się dostatecznie silne, żeby stać i chodzić, więc wychodzą z gniazda i badają najbliższe otoczenie. Pisklęta zdolne są do pływania zanim na stałe opuszczą gniazdo. Mniej więcej po dwóch tygodniach pisklęta gromadzą się w małych grupach. Wkrótce małe grupy pisklęce łączą się w duże stada, liczące nawet tysiące piskląt, zwane żłobkami. Rodzice mimo takiego tłumu rozpoznają swoje pisklę po wyglądzie i po głosie. Nie mylą się i nie karmią obcych piskląt. Pisklęta, które z jakiegoś powodu znajdą się poza żłobkiem, stają się łatwym łupem dla drapieżników. Mniej więcej po 11 tygodniach pisklętom wyrastają lotki i zaczyna zakrzywiać się dziób. Obserwowano pisklęta, które naśladowały pożywianie się dorosłych: stały w płytkiej wodzie i zanurzały głowy. Prosty dziób uniemożliwia ptakom efektywne pobieranie pokarmu. Pełne wybarwienie piór młode uzyskują w wieku ok. 1, 2, a nawet 3 lat. Zwykle na końcu odpowiednie wybarwienie uzyskuje skóra skoku. Ppełne rozmiary ptaków dorosłych młode osiągają w wieku 1.5-2 lat. Początkowo dzioby piskląt są proste, ale stają się charakterystycznie zakrzywione po osiągnięciu dojrzałości.

  W Szwajcarii, w ogrodzie zoologicznym w Bazylei, w 1958 roku wykluł się pierwszy flaming chilijski. Od tego czasu już ponad 389 flamingów wykluło się w tym ogrodzie i znalazło swoje miejsce w ogrodach zoologicznych na całym świecie. Dla starożytnych Egipcjan flaming był uosobieniem boga Ra, natomiast dla starożytnych Rzymian języki tych ptaków były przysmakiem. Górnicy andyjscy zabijali flamingi, ponieważ uważali, że ich tłuszcz jest lekarstwem na gruźlicę. W Stanach Zjednoczonych plastikowe, różowe statuetki flamingów są popularnymi ozdobami trawników.

<<wstecz