Przy otwarciu strony odezwał się kanarek, moja wizytówka dźwiękowa.
W Laskach jest 5 gatunków dzięciołów. Najwięcej jest dzięciołów dużych (Dendrocopos major). Największym z dzięciołów jest dzięcioł czarny (dryocopus martius). W Laskach jest też pięknie wybarwiony dzięcioł zielony (Picus viridis), jak również dzięcioł średni (Dendrocoptes medius) oraz dzięciołek (Dryobates minor). Dzięcioły są ptakami osiadłymi. Nogi tych ptaków są mocne i krótkie. drugi i Trzeci palec stopy skierowane są do przodu, a pierwszy i czwarty - do tyłu. Palce zakończone są zagiętymi, ostrymi pazurami. Taka budowa nóg ułatwia dzięciołom wspinaczkę po pniach drzew, a także utrzymywanie równowagi zwłaszcza podczas kucia. Oto, co na temat ogonów dzięciołów piszą Grzegorz i dorota Zawadzcy w książce "Werbel, czyli zrozumieć dzięcioły":
"Specyficzny ogon dzięcioła jest złożony z 12 bardzo twardych i wąskich, elastycznych sterówek o klinowatym kształcie z grubymi, wyjątkowo szerokimi stosinami. Najdłuższe i najtwardsze są środkowe sterówki. Dzięcioły to wyjątek w świecie ptaków – tylko one opierają ciężar ciała na piórach ogona. Ich sterówki często mają starte końce i noszą ślady zabrudzenia żywicą."
Dzięcioły mają silne mięśnie szyi i mocne czaszki, zbudowane z gąbczastych płytek, co amortyzuje uderzenia dzioba w pnie drzew. Ptaki te mają też grubą, twardą skórę, która chroni przed ukąszeniami owadów. Dzięcioły mają zaokrąglone skrzydła, które ułatwiają manewrowanie między gałęziami, ale nie nadają się do długich lotów. Bardzo ciekawe są języki dzięciołów. Oto, co na ten temat piszą Grzegorz i Dorota Zawadzcy w książce "Werbel, czyli zrozumieć dzięcioły":
"Bardzo długi język o rurkowatym kształcie, znacznie dłuższy od dzioba, może być przymocowany do górnej części czaszki, pomiędzy oczodołami, u nasady dzioba lub nawet, jak u dzięcioła zielonego, przy końcu prawej części jamy dziobowej. Jest owinięty dookoła całej czaszki i połączony z nią silnymi mięśniami. Anatomicznie składa się z elastycznej pochewki otaczającej sprężynowate kostne wyrostki, stanowiące nasadę języka i tworzące niespotykany u innych ptaków narząd zwany aparatem gnykowym. Dzięki skomplikowanym rozwiązaniom anatomicznym ptak może wysuwać język na długość kilku centymetrów, co pozwala mu na penetrowanie chodników owadzich znajdujących się pod korą i w drewnie, a także na badanie labiryntów wewnątrz mrowisk. Nieużywany przez dzięcioła język układa się po bokach szyi w formie dwóch pętli odchodzących z rozdwojonej nasady. Rogi języka najczęściej są przymocowane asymetrycznie – w nozdrzu wewnętrznym lub wokół oczodołu."
Pisklęta dzięciołów klują się całkiem nagie i ślepe. W dziupli siedzą w pozycji pionowej, ciężar ciała opierając na stopach. Na stopach małe dzięciołki mają specjalne zgrubienia skórne, które po wylocie z dziupli odpadają.
Dzięcioły mają wąskie, szczelinowate nozdrza, pokryte sztywnymi, krótkimi piórkami, które zapobiegają dostawaniu się do nosa wiórów wytworzonych w czasie kucia. Oto, co na temat dziobów dzięciołów znalazłam w książce Grzegorza i Doroty Zawadzkich "Werbel, czyli zrozumieć dzięcioły":
"Dziób dzięcioła jest zbudowany z twardej masy rogowej, a po uszkodzeniu podlega szybkiej regeneracji. Górna część dzioba, szerokiego u nasady i zwężającego się aż do zaostrzonego końca, jest silniej wysklepiona niż dolna, która zwęża się bliżej głowy; jest też minimalnie krótsza od dolnej, dzięki czemu podczas kucia lub werblowania drgania zostają przeniesione na partie ciała położone poniżej głowy."
Dzięcioł duży jest wielkości szpaka. Długość jego ciała wynosi 21-25 cm, rozpiętość skrzydeł - 25-40 cm, a masa - 75-95 g. Upierzenie tego dzięcioła jest głównie czarno-białe. Czarne są skrzydła, grzbiet, czubek głowy, wąs, pręga na szyi oraz ogon. Biały jest spód ciała, część głowy oraz plamy na skrajnych sterówkach. Podbrzusze i podogonie są jaskrawoczerwone. Na potylicy samca znajduje się czerwona pręga, której nie ma u samicy. Czerwono-pomarańczowa czapeczka zdobi głowy także młodych osobników. Język dzięcioła dużego, pokryty lepką śliną, ma haczykowate zakończenie i wysuwa się na 4 cm poza koniec mocnego, dłutowatego, ciemnoszarego dzioba. Tęczówki są czerwone, a nogi szare.
Dzięcioł duży jest rozpowszechniony w całej Polsce i jes licznym ptakiem lęgowym. Osiedla się w różnego typu lasach, zadrzewieniach, alejach, parkach i ogrodach. W Laskach jest sporo tych dzięciołów, ich głosy można usłyszeć przez cały rok. Gdy dzięcioł przelatuje blisko swoim falistym lotem można usłyszeć charakterystyczny furkot jego skrzydeł. Oto nagranie zrobione 14 lutego 2010 roku, na którym na początku słychać furkot skrzydeł, a potem głos dzięcioła dużego. Na nagraniu z 21 maja 2020 roku głośno śpiewa zięba, ale słychać też furkot skrzydeł i głos blisko przelatującego dzięcioła dużego. Przez cały rok w lesie można usłyszeć stukot. To dzięcioł stuka w drzewo. Nagranie zostało zrobione 4 września 2021 roku. O tej porze roku jest już w lesie całkiem cicho, odleciały ptaki, a te, które zostały, już nie śpiewają. Oto nagranie zrobione 3 maja 2022 roku, na którym słychać dzięcioła uderzającego dziobem w pień lub konar drzewa. Oprócz tego słychać furkot fruwających dzięciołów i głosy zdenerwowania. O tej porze roku śpiewają już ptaki: zięba, kos, bogatka. Podczas kucia dzięcioł nie odczuwa bólu ani zawrotów głowy. Ptak opukuje drzewo w poszukiwaniu owadów. Najpierw nasłuchuje, czy pod korą nie słychać poruszeń owadów, a potem uderza dziobem i długim lepkim językiem wyciąga owady z korytarzy w pniu lub konarze. Zimą dzięcioły duże zjadają też nasiona drzew iglastych. Niekiedy pod drzewem widuje się stos szczątków szyszek - na tym drzewie pewnie jest kuźnia dzięcioła. W rozwidleniu gałęzi dzięcioł zakleszcza szyszkę i wydłubuje z niej nasiona. Latem te dzięcioły zjadają jaja i pisklęta innych ptaków. W tym celu potrafią rozkuwać budki lęgowe. Ptaki nie gardzą też padliną, a zimą przylatują do karmników. Jeden z zaobrączkowanych dzięciołów dużych przeżył 10 lat i 9 miesięcy.
Dzięcioły walą w drzewa nie tylko po to, żeby wyjeść owady, ale też kują dziuple. W jednej z takich dziupli być może wykluje się potomstwo, inne będą służyć za miejsce schronienia i noclegu. Nagranie zostało zrobione 1 listopada 2014 roku. Dziuple kują obydwie płcie. Co roku kują nowe dziuple w żywym, lecz najczęściej osłabionym drzewie. Rzadko kują w drzewie całkiem zdrowym.
Wiosną, a nawet w zimie słychać charakterystyczny stukot. To bębnią dzięcioły. Bębnienie to swoisty śpiew dzięciołów. Ma ono na celu ogłoszenie prawa własności do zajmowanego terytorium oraz przywabienie partnerki. Oto nagranie werbli, zrobione 1 lutego 2021 roku. Werble tych dzięciołów mogą być dłuższe lub krótsze, ale cechą charakterystyczną jest to, że pod koniec uderzenia słabną i lekko przyśpieszają. Oto kilka przykładów bębnienia dzięciołów:
Jeszcze w zimie, nawet w siarczystym mrozie, czując zbliżający się sezon godowy, dzięcioły duże odzywają się trochę jęczącymi głosami. Tego dnia był tęgi mróz, ale dzięcioły z ożywieniem latały, nawoływały i bębniły. Dzięcioły duże zaczynają bębnić bardzo wcześnie. Oto 25 grudnia 2022 roku nagrałam bębniącego dzięcioła. Co sprawia, że niektóre dzięcioły zaczynają tak wcześnie bębnić - nie wiem. Gdy dzięcioł się denerwuje, odzywa się serią głośnych okrzyków wydawanych w szybkim tempie. Nagranie zostało zrobione 4 kwietnia 2010 roku. Na nagraniu słychać, jak dzięcioł z energią stuka w drzewo, a od uderzeń mocnego dzioba odpadają z pnia kawałki kory.
Dzięcioły duże tworzą monogamiczne pary zwykle na 1 sezon. Dzięcioły wykuwają dziuplę przeważnie nową, rzadziej zasiedlają starą. Przeznaczona na gniazdo dziupla nie jest wyściełana. Na dnie znajdują się wióry i kawałki drewna, które wpadły do niej podczas kucia. Obydwa ptaki zajmują się wysiadywaniem jaj i karmieniem potomstwa. W końcu kwietnia lub na początku maja samica składa 4-7 białych jaj, z których po niespełna dwóch tygodniach wyklują się bezradne (gniazdowniki) pisklęta. Chodząc po lesie, można usłyszeć głosy bardzo małych piskląt. Nagranie zostało zrobione 21 maja 2011 roku. W pobliżu krótkimi okrzykami zaznacza swoją obecność dorosły dzięcioł, który pilnuje gniazda. Gdy pisklęta mieco podrosną, odzywają się głosami trochę podobnymi do dorosłych, ale w szybkim tempie. Nagranie pochodzi z 3 czerwca 2015 roku. Po ok. trzech tygodniach młode opuszczają gniazdo, ale jeszcze przez pewien czas rodzice nadal troszczą się o nie. W 2011 roku obserwowałam pewną dziuplę. 30 maja były tam pisklęta. 5 czerwca przyszłam na to miejsce i na gałęzi siedział młody dzięcioł duży.
Mimo, że sezon godowy dawno się skończył, pojedyncze dzięcioły nadal bębnią. Oto bębnienie, nagrane 1 października 2016 roku. Na nagraniu słychać spadające żołędzie i kasztany.
W 2022 roku udało mi się zarejestrować 3 ciekawe nagrania dziwnych "terkotów" dzięcioła dużego. Są to prawdopodobnie jakieś sygnały alarmowe. Co dokładnie one oznaczają w systemie porozumiewania się dzięciołów - nie wiem. Na pierwszym nagraniu oprócz śpiewającej bogatki i bębnienia dzięcioła dużego słychać delikatne terkoty. Nagranie zostało zrobione 11 stycznia. Na nagraniu z 28 lutego oprócz bębnienia dzięcioła dużego słychać też 1 wyraźny terkot. Na ostatnim nagraniu z 13 marca śpiewa zięba, daleko pohukuje grzywacz, bębni i denerwuje się dzięcioł, a na początku słychać ten "tajemniczy terkot".
Jest to ptak nielicznie występujący w Polsce. Jest nieco mniejszy od dzięcioła dużego. Długość jego ciała wynosi ok. 20-22 cm, rozpiętość skrzydeł 29-39 cm, a masa ok. 54-85 g (średnio 60 g). Samce są nieco cięższe od samic. Dzięcioł średni lata falistym lotem. Lubi świetliste lasy z martwymi drzewami. Chętnie osiedla się w lasach naturalnych i pierwotnych, a omija gospodarcze (pewnie dlatego, że w lasach gospodarczych jest mało stojących martwych i zamierających drzew, w których średniaki kują dziuple). Preferuje świetliste dąbrowy, lasy olchowe, bukowe oraz tereny zalewowe. Spotyka się go w dzielnicach willowych, starych parkach z obumierającymi drzewami oraz sadach w pobliżu polan i poręb. W Laskach jest dużo dębów i obumierających drzew, pewnie dlatego gnieździ się tam dzięcioł średni. Wydaje się, że w Laskach są 2 stanowiska tego dzięcioła: jedno jest w obrębie murów zakładowych, a drugie - w lesie za domem chłopców. Czy to oznacza, że są 2 dzięcioły średnie - nie wiem. Rewiry dzięciołów średnich mogą obejmować kilka hektarów, jednak zależy to od dostępności pożywienia, więc zimą wykorzystywany areał się zwiększa.
Kark, grzbiet i skrzydła tych dzięciołów są czarne z białymi elementami. Boki głowy i spód ciała są białe. Na bokach i spodzie ciała widoczne są prążki. Podbrzusze i podogonie są różowe. Na szyi znajduje się czarny rysunek. Charakterystyczną cechą jest czerwona czapeczka która u samca sięga aż do karku. U samic czapeczka jest mniejsza. W czarnym ogonie skrajne sterówki są białe w czarne prążki.
Dzięcioł ten żywi się owadami, chrząszczami, stawonogami, mrówkami, gąsienicami motyli, a jesienią zjada nasiona, głównie leszczyny, buczyny i żołędzie. Owady zbiera z gałęzi i liści, albo wyciąga je ze szczelin kory drzew. Zimą pojawia się też przy karmnikach. Gniazdo zakłada w dziupli zmurszałego drzewa. Wyściółkę gniazda stanowią szczątki drewna wpadające do dziupli podczas kucia. Wysiadywanie jaj trwa niespełna 2 tygodnie. Po tym czasie wykluwają się pisklęta, które przebywają w gnieździe ok. 3 tygodnie. W tym czasie i jeszcze przez ok. 2 tygodnie po opuszczeniu gniazda młode karmione są przez rodziców. Poza sezonem lęgowym dzięcioły Średnie żyją samotnie i samce mogą bronić swojego terytorium nawet przed partnerkami, z którymi spędziły wiosnę i lato.
Dzięcioł średni wykuwa dziuple wysoko nad ziemią w drzewach liściastych, bardzo często w martwych konarach zamierających dębów. Otwórr wlotowy jest okrągły i ma średnicę 4-5 cm. Dzięcioł średni jest małym ptakiem, więc głębokość dziupli wynosi do 20 cm. Oboje rodzice opiekują się jajami, z których po upływie dwóch tygodni wykluwają się pisklęta. Oboje też karmią potomstwo, które na kilka dni przed wylotem głośnymi okrzykami domagają się pożywienia. Dane wynikające z obrączkowania ptaków wskazują, że dzięcioły średnie mogą żyć 8 lat.
Od lutego do maja można w lesie usłyszeć trochę płaczliwe głosy tych dzięciołów. Dzięcioły średnie, o ile w ogóle, bębnią w okresie przedlęgowym (od lutego do kwietnia). Jednak bębnią rzadko i cicho. Do tej pory nie udało mi się nagrać tego bębnienia. za to mam sporo nagrań "płaczliwych" okrzyków, którymi odzywają się obie płcie. Oto kilka nagrań tego dzięcioła:
Dzięciołek wielkością zbliżony jest do wróbla i jest najmniejszym dzięciołem występującym w Europie. Osiąga 14-15 cm długości ciała, 25-27 cm rozpiętości skrzydeł i ciężar do 26 g. Potylica, kark, kuper i ogon są czarne. Upierzenie na grzbiecie jest białe z poprzecznymi, czarnymi pręgami. Na czarnych skrzydłach znajduje się 6 białych pasów. Spód ciała oraz policzki są kremowe. Na spodzie ciała występują ciemne kreski. Od czarnego dzioba odchodzą czarne wąsy. Samiec ma na głowie czarno obrzeżoną czerwoną czapeczkę, u samicy czapeczka jest czarna. Czoło tych ptaków jest jasnobrązowe. Zewnętrzne sterówki są białe.
Dzięciołki występują w Europie oraz w północnej i środkowej Azji. Większość polskich dzięciołków pozostaje u nas na zimę. W naszym kraju dzięciołek jest nielicznym (lokalnie średnio licznym) ptakiem lęgowym niżu. W górach jego areał sięga najwyżej kilkuset metrów nad poziomem morza. Osiedla się przeważnie w świetlistych, starych lasach liściastych, rzadziej mieszanych. Preferuje obrzeża lasów wśród łąk. Lubi lasy w dolinach rzecznych. Poza tym na siedlisko może wybierać skupiska wierzb, stare sady, aleje drzew liściastych i parki z obumierającymi i spróchniałymi drzewami.
Lot dzięciołka jest falisty. Koczujące w zimie ptaki przyłączają się do stad sikor i pełzaczy i razem z nimi żerują. Dzięciołki zręcznie poruszają się po cienkich gałązkach. W Laskach są 2 stanowiska dzięciołków: jedno jest w obrębie murów zakładowych, a drugie - za domemm chłopców. Czy to oznacza, że są 2 dzięciołki - nie wiem. Dzięciołek odzywa się wysoko brzmiącymi krótkimi okrzykami, po kilka w serii. Obie płcie bębnią często razem, a werble składają się z uderzeń o jednakowej sile i tempie.
Oto nagranie głosu dzięciołka zrobione 31 lipca 2016 roku. Głos dzięciołka można usłyszeć w różnych miesiącach. Oto nagranie głosu zrobione 1 sierpnia 2020 roku. Werble dzięciołka są charakterystyczne. Nagranie zostało zrobione 7 maja 2017 roku. Na nagraniu głośno śpiewa kos i kapturka, daleko gwiżdże wilga i pohukuje grzywacz. Dzięciołka spotkałam też nad morzem, w Ptasim Raju. Nagranie zostało zrobione 23 maja 2012 r. Na nagraniu głośno śpiewa zaganiacz.
Okres lęgowy trwa od kwietnia do czerwca. Oboje partnerzy kują dziuple w zmurszałym drewnie, spróchniałych pniach, osłabionych konarach, drzew liściastych brzóz, wierzb olch, osik i topól. Na początku kuje samiec, pod koniec pomaga mu samica. Na swoim terenie mogą wykuć kilka dziupli noclegowych. Pary dzięciołków są monogamiczne, chociaż ze szweckich badań wynika, że około 10% samic i 3% samców jest niewiernych. Jednak dzięciołki przez lata trzymają się tych samych rewirów. Samica składa 5-6 białych jaj, które wysiaduje na zmianę z samcem przez ok. 11-12 dni. Pisklęta (gniazdowniki) klują się bezradne i wymagają troskliwej opieki. Samica przeważnie zdobywa pożywienie, a samiec w tym czasie nie oddala się od gniazda i pilnuje piskląt. Gdy samica wróci z pożywieniem, samiec odbiera od niej pokarm i karmi potomstwo. Młode opuszczają gniazdo po ok. 3 tygodniach.
Oto nagranie werbli i głosu dzięciołka zrobione 20 marca 2022 roku. Na nagraniu poszczególne werble różnią się od siebie. Nie wiem, czy to bębni 1 dzięciołek w różne gałęzie, czy może bębnią oboje partnerzy?
Dzięciołek pożywia się głównie w koronach drzew. Wydziobuje owady w różnych stadiach rozwoju z gałązek i liści. W zimie odłupuje kawałki kory ze spróchniałego drewna i wydziobujestadia spoczynkowe zimujących pod korą owadów. Zimą zjada też nasiona, może pojawiać się przy karmnikach. Chętnie zjada nasiona słonecznika. W odróżnieniu od innych dzięciołów dzięciołki zdobywają pokarm nie na pniach, lecz na gałązkach. Zbierają owady zwisając z gałązek grzbietem do dołu. Dzięciołki mogą szukać pożywienia nawet na grubszych chwastach, a nawet na trzcinach. Jeden z z zaobrączkowanych dzięciołków żył 6 lat i 5 miesięcy.
Spotkanie z dzięciołkiem zakończę nagraniem zrobionym 17 marca 2021 roku. Na nagraniu słychać kilkakrotnie głos dzięciołka i jego werble (znowu trochę różniące się od siebie). Ponadto słychać głos irytacji dzięcioła dużego i "godowe jęki" dzięcioła średniego. Słychać też ziębę, szpaki, kosa i grubodzioba.
Dzięcioł zielony jest dość dużym dzięciołem, ale mniejszym od dzięcioła czarnego. Długość jego ciała wynosi 30-36 cm, rozpiętość skrzydeł 45-51 cm, a masa 138-250 g. Dzięcioł zielony jest kolorowym ptakiem: wierzch ciała jest jasnozielony, brzuch i ogon - szarozielone, kuper - żółty. Głowę zdobi czerwona czapeczka, która sięga od wierzchu głowy aż do karku. Dzięcioły te mają niebieskie tęczówki, a dzioby i nogi - ciemnoszare. Przy dziobie dzięcioła zielonego znajduje się wąs, który u samca jest czerwony z czarnym obrzeżeniem, a u samicy jest jednolicie czarny.
Dzięcioł zielony występuje w Europie bez jej północnej części, na Kaukazie, w Turcji i północnym Iranie. W zimie koczuje w obrębie areału lęgowego. W Polsce gnieździ się nielicznie, tylko lokalnie średnio licznie. W Laskach dzięcioł zielony kręci się po całym zakładzie. Przez cały rok można usłyszeć jego okrzyki, a w sezonie godowym - jego "chichoty". Nagranie okrzyków zostało zrobione 23 października 2016 r., a "chichoty" nagrałam 28 stycznia 2021 r.
Dzięcioł zielony jest specjalistą od mrówek. Zbiera je przeważnie z ziemi, czasem z pni drzew. Potrafi rozkopać mrowisko, żeby dobrać się do mrówek. Zimą kopie tunele w śniegu, żeby tylko dokopać się do mrówek. Dzięcioł ten zjada też chrząszcze, świerszcze, gąsienice, a czasem nawet mięsiste owoce i nasiona. Zimą dzięcioł zielony wykuwa dziury w ulach i zjada pszczoły.
Dzięcioły zielone łączą się w monogamiczne związki, czasem nawet na całe życie. Para dzięciołów lubi kuć dziuple w miękkim, przeważnie liściastym drzewie: w olchach, wierzbach, osikach. Jedną dziuplę mogą wykorzystywać przez kilka lat. Chociaż sezon godowy zaczyna się w zasadzie w kwietniu, to dzięcioły zielone "chichoczą" znacznie wcześniej. 25 grudnia 2019 roku udało mi się nagrać "śmiejącego się" dzięcioła. Oto nagranie z 4 kwietnia 2010 r., Na którym jest tylko 1 chichot, ale za to wyraźny. Na początku jaja składane przez samiczkę są białe i błyszczące. W trakcie wysiadywania próchno coraz bardziej zabarwia jaja na brązowo. Oboje rodzice wysiadują zniesienie przez 17-19 dni. Potem oboje karmią swoje bezradne potomstwo. Po trzech tygodniach młode opuszczają dziuplę, ale jeszcze przez pewien czas dokarmiane są przez rodziców.
Dzięcioły zielone latają falistym lotem, przy odrobinie szczęścia można usłyszeć furkot skrzydeł. 30 czerwca 2019 roku koło przedszkola nagrałam dzięcioła zielonego, a może dzięcioły zielone. Na nagraniu dzięcioł krzyczy, próbuje "chichotać", fruwa (słychać furkot skrzydeł), słychać też słabe werble, właściwie werbelki. Może to młody dzięcioł?
Na zakończenie przedstawiam sobieszewskiego dzięcioła, nagranego w Sobieszewie 14 maja 2018 roku. Na tym nagraniu dzięcioł "chichocze" wolniej niż na poprzednich nagraniach. Nagranie przedstawia tylko wycinek występu dzięcioła zielonego. Ptak ulokował się przy ruchliwej drodze, ale jakoś to mu nie przeszkadzało, bo śpiewał długo.
Występuje w Europie, od Francji, poprzez Bałkany, Półwysep Skandynawski, po centralną Rosję. W Azji jego zasięg przebiega pasem przez środek kontynentu aż po Japonię. Ptaki z populacji najbardziej północnych w sierpniu i wrześniu kierują się bardziej na południe i zachód. W Polsce jest to rozpowszechniony ptak, niezbyt liczny lęgowo. Dzięcioł czarny lubi wysokopienne lasy iglaste i mieszane, rzadziej - lasy liściaste. W górach występuje do górnej granicy regla górnego. Spotkać go można też w zadrzewieniach i dużych parkach miejskich.
Jest to największy z europejskich dzięciołów. Osiąga długość ciała ok. 45–55 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 67–73 cm i masę ok. 250–370 g. Dzięcioły czarne mają czarny grzbiet z połyskiem, spód też czarny ale matowy, przy czym brzuch może być ciemnoszary. Na głowie samca jest czerwona czapeczka od czoła aż do karku, u samicy tylko czerwona przepaska na potylicy. Dzięcioły czarne mają mocny, jasny dziób, pięciocentymetrowej długości.
Dzięcioł ten żywi się owadami żyjącymi w drewnie. Kuje w drzewie dziury i wydobywa owady z korytarzy długim, lepkim językiem zaopatrzonym w zadziorki. Zjada mrówki, chrząszcze, gąsienice motyli, czasem ślimaki i nasiona. Żeby dobrać się do mrówek, potrafi rozkopywać mrowiska. Wiosną zlizuje też sok wyciekający ze skaleczonych drzew. Dzięcioły czarne są samotnikami, ale na sezon lęgowy łączą się w monogamiczne pary. Niektóre ptaki dożywają wieku 14 lat, ale wiele ginie wcześniej, upolowane przez sokoły, jastrzębie czy puchacze. Lot tych ptaków jest powolny, prostoliniowy, z nieregularnymi uderzeniami skrzydeł. Obrączkowanie ptaków wskazuje, że dzięcioły czarne żyją 7 lat. Po Laskach od lat kręcą się dzięcioły czarne. Przez cały rok można usłyszeć ich głosy. Ptaki te odzywają się głośno, toteż łatwo je usłyszeć. Oto nagranie na początku głosu wydawanego w locie, potem okrzyków, zrobione 25 sierpnia 2019 roku. 11 października 2014 roku koło szpitalika zdenerwowany dzięcioł czarny przelatywał z charakterystycznym okrzykiem na coraz to inne drzewo, zatrzymywał się na krótko na jakimś drzewie, wydając głośne, trochę tęskne okrzyki i znowu przelatywał na inne drzewo. Po pewnym czasie zaczął mu odpowiadać inny dzięcioł czarny o niższym głosie. W końcu, dzięcioł odleciał. Na nagraniu słychać też denerwującą się sójkę. Dzięcioły czarne odzywają się też innymi głosami. Nagranie zostało zrobione 28 sierpnia 2016 roku. O tej porze roku w lesie jest już cicho. Część ptaków już odleciała, a te, które dopiero myślą o odlocie, zachowują się bardziej milcząco.
Sezon godowy u dzięciołów zaczyna się w lutym i marcu. Jednak na długo przed tym okresem ptaki wydają odgłosy godowe. Jest to swoisty chichot. Nagranie zostało zrobione 6 stycznia 2018 roku. To najwcześniejszy "chichot", jaki udało mi się zarejestrować. Na nagraniu 1 dzięcioł wydaje rozwibrowane okrzyki w locie, drugi - okrzyk godowy, który nazywam "chichotem", Potem 1 z dzięciołów zaczyna powoli walić w drzewo. Czy już przymierza się do kucia dziupli, czy może szuka w drewnie owadów? Uderzenia brzmią ciężko, można powiedzieć, majestatycznie. Chociaż dzięcioły czarne kręcą się po całym zakładzie, to najłatwiej jest nagrać dzięcioła za domem chłopców. Oto nagranie zrobione 17 lutego 2019 roku. Dzięcioł najpierw siedzi, "śmieje się" i bębni, potem słyszy lub nawet widzi przelatującego daleko innego dzięcioła i z głośnym "śmiechem" odlatuje. Tym razem werble są dość ciche a głos schrypnięty na początku okrzyku. 27 lutego 2019 nagrałam "pojękujące" dzięcioły czarne. Dzięcioły czarne są samotnikami. W monogamiczne pary łączą się tylko na sezon godowy. Oto nagranie zrobione 2 marca 2013 roku. Na nagraniu dzięcioł najpierw wali w drzewo i próbuje bębnić, potem kilka razy "chichocze" i odlatuje. Słychać też bębniące dzięcioły duże, przez chwilę jazgot kawki, śpiewającą bogatkę i drące się sójki. Bębnić potrafią samce i samice, przy czym podobno samice bębnią nieco wolniej i ciszej od samców. Generalnie rzecz biorąc bębnienie dzięcioła czarnego jest wolniejsze i dłuższe niż dzięcioła dużego. Oto nagranie werbli dzięciołów dużych i dzięcioła czarnego zrobione 18 lutego 2018 roku. Na nagraniu dzięcioł czarny bębni daleko od mikrofonu. Tym razem to chyba bębni samiec. Słychać też śpiewające dwie sikory ubogie i gwiżdżącego kowalika. Na nagraniu z 23 marca 2019 roku 1 dzięcioł cicho "pojękuje", drugi bębni. Po pewnym czasie bębniący dzięcioł odlatuje z trzepotem skrzydeł, a "pojękujący" zostaje. Na nagraniu śpiewa lerka, modraszka, drozd śpiewak, hałasują szpaki i bębni dzięcioł dużyy. Słychać też 1 daleki "chichot" dzięcioła zielonego. Z 11 marca 2018 roku mam nagranie dwóch przelatujących dzięciołów czarnych. Te dzięcioły nie "chichoczą" lecz odzywają się krótkimi okrzykami. Na nagraniu słychać też dalekie tryle kowalika.
Zanim samica złoży jaja, oboje partnerzy wykuwają dziuplę. Co roku kują nową, a nawet kilka dziupli, ale tylko jedna będzie domem dla piskląt. Dziuple są obszerne, bo dzięcioły czarne to duże ptaki. Wykucie dziupli o wymiarach: wejście - 12 na 15 cm i głębokość - nawet 60 cm, zajmuje ptakom mniej więcej 2 tygodnie. Dziuple wykuwane są w grubych pniach o gładkiej korze - wejście do dziupli nie może być zasłonięte gęstymi gałęziami. W końcu kwietnia samica składa kilka jaj, które wysiaduje na zmianę z samcem przez ok. 2 tygodnie. Potem oboje rodzice karmią swoje potomstwo. W 2010 roku wysoko na sośnie za nowym internatem dziewcząt para dzięciołów założyła gniazdo. 9 maja z okna internatu nagrałam głos, który nazwałam czkawką. Na końcu nagrania słychać głos w locie drugiego dzięcioła. 22 maja stałam pod dziuplą i nagrywałam odgłosy z jej wnętrza i otoczenia. Dziupla była umieszczona wysoko, ale dzięcioły czarne mają mocne głosy, więc mimo wiatru nagrania wyszły całkiem nieźle. Oto pierwsze nagranie, na którym dzięcioły krzyczą z dziupli, a drugi dzięcioł, może ojciec lub matka wydaje tęskne okrzyki najpierw z daleka, potem z bliska. Na drugim nagraniu jeden dzięcioł krzyczy w dziupli, drugi (może nawet ten sam) skrzeczy, a jedno z rodziców nawołuje tęsknymi okrzykami. To skrzeczenie jest prawdopodobnie głosem pisklęcia żebrzącego o pokarm. Na nagraniach słychać też słabe werbelki. Czyżby młode dzięciołki próbowały swoich sił w bębnieniu? Kolejne nagranie z dziupli zawiera kilka okrzyków młodego dzięcioła, który na wołanie rodzica na koniec odlatuje (słychać szelest skrzydeł).
Mniej więcej po trzech tygodniach młode opuszczają gniazdo, ale jeszcze przez pewien czas dokarmiane są przez rodziców. 17 maja 2020 roku spotkałam młodego dzięcioła czarnego, który najpierw dość spokojnie nawoływał, potem zaczął się trochę bardziej ekscytować, gdyż prawdopodobnie nadleciało któreś z rodziców, nakarmiło potomka i z głośnym tęsknym okrzykiem odleciało. Potem z oddali słychać przez jakiś czas tęskne okrzyki.
Na zakończenie spotkania z dzięciołami czarnymi przedstawiam nagranie z 27 lipca 2021 roku, na którym dzięcioł najpierw krzyczy, a potem bębni. Może to młody dzięcioł? Tego dnia padał deszcz, ale to dzięciołowi wcale nie przeszkadzało.
Dzięcioły nie leczą drzew. Co prawda dzięcioły głównie na drzewach szukają pożywienia: zjadają owady z liści, gałęzi, kory, szukają bezkręgowców pod korą, a nawet drążą korytarze w drewnie, żeby wydobyć smaczne kąski. Jednak nie jest to leczenie drzew, a raczej wskazywanie tych, które są zaatakowane przez bezkręgowce czy grzyby. Drzewa osłabione przez pęknięcia mrozowe, połamane przez wiatr czy warstwy mokrego śniegu stają się łatwym celem ataku bakterii, grzybów, korników i innych szkodliwych dla drzew organizmów. Co prawda drzewo próbuje zasklepić rany, wytwarzając żywicę, ale jest to proces powolny, więc zdarza się, że destrukcja następuje szybciej niż naprawa uszkodzeń. Wydaje się, że kucie dziupli przez dzięcioły to dodatkowy czynnik niszczący drzewa. Jednak dzięcioły najchętniej kują dziuple w drzewach osłabionych, próchniejących. Nawet jeśli dzięcioł wykuje dziuplę w zdrowym drzewie, to szkoda nie jest tak wielka, jak mogłoby się wydawać. Za to korzyści jest wiele. O ile drzewo nie ma pecha, to jego żywot może być imponująco długi. Oto, co na temat długości życia drzew znalazłam w książce WWF "Drugie życie drzewa":
"W Polsce najstarsze drzewa to cisy pospolite. Najbardziej sędziwy przedstawiciel tego gatunku rośnie w Henrykowie Lubańskim i liczy 1280 lat. Najstarsza limba z okolic Łysej Polany w Tatrach ma 370 lat. Imponujący wiek osiągnęła jodła pospolita — 435 lat — na Babiej Górze, jednak drzewo to już nie istnieje. Najstarsze modrzewie europejskie, rosnące w Świętokrzyskim Parku Narodowym, osiągnęły wiek 360 lat, a świerki pospolite na Babiej Górze — 370 lat.Spośród drzew liściastych, najstarszym w Polsce jest dąb szypułkowy, rosnący w Piotrowicach — około 760 lat. Najgrubszym drzewem jest topola biała z Leszna k. Warszawy — 4,3 m średnicy. Najgrubszymi dębami są z kolei okazy rosnące w dolinie Odry, w pobliżu Zielonej Góry oraz w Januszkowicach koło Jasła (pierśnice po 3,3 m). Bardzo sędziwy wiek i duże rozmiary osiągają lipy drobnolistne — najstarsza w Cielętnikach koło Częstochowy (540 lat). Najokazalszy w Polsce, a zarazem w Europie, wiąz szypułkowy rośnie we wsi Komorów koło Gubina (460 lat, pierśnica 2,9 m). Dęby bezszypułkowe z uroczyska Radęcin w Drawieńskim Parku Narodowym osiągają wiek do 470 lat, a buki zwyczajne — do 350 lat.
W Puszczy Białowieskiej rośnie dużo wiekowych drzew. dębów, sosen, lip, jesionów i in. Dokładne badania dotyczące wieku drzew puszczańskich przeprowadzono w odniesieniu do sosen. Najgrubsza sosna zwyczajna w Puszczy ma 124 cm pierśnicy, a najwyższa —44 m wysokości. Tutaj rośnie sosna mająca 370 lat, która przez pewien czas uchodziła za najstarszą w Polsce. Niedawno odkryto jednak, że sosna rosnąca w Pieninach ma aż 550 lat.
Pierśnica, to średnica drzewa mierzona na wysokości piersi dorosłego człowieka (1,3 m). Im starsze drzewa tym jest grubsze i wyższe. Dzięcioł czarny, jako dość duży ptak, potrzebuje grubych drzew na założenie gniazda. Ale i mniejsze dzięcioły czują się bezpieczniej w dziuplach wykutych w grubych drzewach. Większość drzew nie dożywa tak sędziwego wieku, ani też nie osiąga potężnych rozmiarów. Jednak nawet w Polsce można znaleźć okazy o naprawdę imponujących rozmiarach. WWF w książce "Drugie życie drzewa" pisze:
Największą grubość w polskich lasach osiągają topole (około 4 m pierśnicy ), dęby (przeszło 3 m), wiązy (2,9 m), jesion wyniosły (prawie 2,2 m pierśnicy). Najwyższe z kolei są świerki pospolite, a najdorodniejsze z nich można spotkać w Puszczy Białowieskiej i w Beskidach, gdzie osiągają nawet 55 m wysokości. Jodły pospolite w Beskidach i buki zwyczajne na Pomorzu także dorastają do blisko 50 m wysokości. Jedna z jodeł, rosnąca w Nadleśnictwie Sucha Beskidzka, mierzy 58 m wysokości.
W wykutych przez dzięcioły dziuplach chętnie osiedlają się inne zwierzęta. W dziuplach po dzięciole czarnym mieszkają puszczyki, siniaki, gągoły i nurogęsi. W dziuplach wykutych przez mniejszych przedstawicieli dzięciołowatych mieszkają mniejsze zwierzęta, ale i one czasem zajmują duże dziuple opuszczone przez dzięcioły czarne. Oprócz wymienionych wyżej ptaków z dziupli korzystają: sóweczki, włochatki, kraski, dudki, kowaliki, sikory, rudziki, pleszki, muchołówki, kawki, szpaki, jerzyki, krętogłowy, nietoperze, kuny, popielice, koszatki, orzesznice, wiewiórki, smużki, pszczoły, osy, szerszenie - nie sposób wymienić wszystkich stworzeń.
Dzięcioły nie tylko zjadają owady, utrzymując na odpowiednim poziomie liczebność szkodliwych dla drzew organizmów, nie tylko wykuwając dziuple, przygotowują miejsca schronienia, odpoczynku i gniazdowania dla innych zwierząt, ale też rozdrabniają materiał drzewny, który przez to szybciej butwieje. W zmurszałym drewnie żyją takie organizmy, których żołądki zdolne są do trawienia celulozy. Z kolei te organizmy są pokarmem owadów, ptaków, bezkręgowców i innych zwierząt. Przetworzona materia powróci do gleby, na której będą rosły nowe pokolenia roślin zielnych, krzewów i drzew. Pośród tego roślinnego bogactwa będą się plenić rozmaite gatunki zwierząt. Dlatego w lasach powinna być odpowiednia ilość stojących martwych i zamierających drzew, jak również odpowiednia ilość martwego drewna leżąca na dnie lasu. Powinny też rosnąć drzewa w różnym wieku. Dopiero taki las zapewnia różnorodność biologiczną. Mają w tym nie mały udział oczywiście dzięcioły, bo bez nich wiele leśnych ekosystemów przestałoby funkcjonować prawidłowo. Bez dziupli liczne gatunki ptaków, ssaków i owadów społecznych nie miałyby miejsc do odpoczynku, schronienia i rozrodu. Bez dzięciołów w lesie rozmnażałyby się nadmiernie szkodliwe organizmy, skutkiem czego byłoby więcej klęsk ekologicznych niż w lasach z dzięciołami. Dobrze, że w Polsce wszystkie gatunki dzięciołów są pod ochroną.
Henryka Kwiatkowska, luty 2023 r.
kontakt
Strona główna